Spółkę jawną jako spółkę osobową co do zasady cechuje niezmienność składu osobowego. Nie oznacza to jednakże, że nie jest możliwa zmiana wspólnika w takiej spółce. Ustawodawca zezwolił bowiem w określonych przypadkach na zmianę po stronie wspólników.
Poniżej wyjaśnię Państwu kiedy jest to możliwe.
Przeniesienie ogółu praw i obowiązków w spółce
W spółce jawnej, w przeciwieństwie na przykład do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie występują udziały w kapitale tej spółki, które można byłoby zbyć. Tym niemniej jednak Kodeks spółek handlowych zezwala na zbycie ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej na inną osobę. Art. 10 wymienionej ustawy stanowi, że ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę ale tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 października 2006 r., sygn.akt VI ACa 394/06, brak w umowie spółki postanowienia zezwalającego na przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej zbycia.
Aby można było skutecznie przenieść ogół praw i obowiązków w spółce jawnej konieczne jest spełnienie następujących warunków:
- umowa spółki musi przewidywać, że ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę,
- ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników (umowa spółki może stanowić jednakże inaczej).
Trzeba pamiętać, że na ogół praw i obowiązków wspólnika, który może być przeniesiony składa się szereg przysługujących wspólnikowi praw, jak np. prawo udziału w zyskach, prawo do reprezentacji spółki oraz obowiązki takie jak konieczność partycypowania w stratach spółki czy powinność powstrzymania się od działalności konkurencyjnej. Rozwiązanie to skutkuje niedopuszczalnością wydzielania niektórych praw i obowiązków (rozszczepianie praw) i ich zbycia. W judykaturze wskazuje się, że zbycie procentowe „udziałów” w spółce osobowej (części tego udziału) godzi w integralność udziału jako konglomeratu uprawnień o charakterze majątkowo – korporacyjnym i jest niedopuszczalne. Rozporządzenie członkostwem w spółce osobowej może nastąpić tylko, gdy przedmiotem rozporządzenia jest całokształt praw i obowiązków przysługujących wspólnikowi w spółce jawnej. Jeżeli wspólnik przeniesie na inną osobę tylko niektóre prawa z tytułu uczestnictwa w spółce to nabywca nie stanie się wspólnikiem (patrz wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 13 maja 2009 r., sygn.akt VIII Ga 23/09).
Warto pamiętać, że za zobowiązania występującego wspólnika, związane z uczestnictwem w spółce osobowej, i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.
Przystąpienie nowego wspólnika do spółki jawnej
Komentowany wyżej art. 10 kodeksu spółek handlowych dotyczy tylko zagadnienia wystąpienia ze spółki i swoistego podstawienia w miejsce dotychczasowego wspólnika nowego wspólnika. Możliwe jest również rozwiązanie, w którym żaden wspólnik ze spółki nie wystąpi, a zmiana składu osobowego pomimo tego nastąpi. Będzie tak w przypadku rozszerzenia składu osobowego spółki o nowych wspólników poprzez ich przystąpienie do spółki. Przystąpienie do spółki może nastąpić w drodze zmiany umowy spółki w trybie art. 9 kodeksu. Zgodnie z tym przepisem zmiana umowy spółki wymaga zgody wszystkich dotychczasowych wspólników, chyba że umowa stanowi inaczej. W doktrynie wskazuje się, że przystąpienie nowego wspólnika do spółki wymaga nie tylko jego oświadczenia, ale też zmiany umowy spółki, w której należy określić wkład przystępującego oraz jego wartość (tak np. M. Asłanowicz, Zmiany w składzie wspólników spółek partnerskiej oraz pozostałych osobowych spółek handlowych, Pr. Sp. 2000, Nr 1). Osoba przystępująca do spółki, z mocy prawa, odpowiada za wszelkie zobowiązania spółki, powstałe przed dniem jej przystąpienia.
Zmiana składu osobowego spółki jawnej w drodze spadkobrania
Kolejnym przypadkiem, w którym dochodzi do zmiany wspólników w spółce jawnej jest sukcesja wynikająca z dziedziczenia. Mianowicie, na mocy postanowień umowy spółki jawnej spadkobiercy wspólnika mogą wejść do spółki w miejsce zmarłego wspólnika. Rozwiązanie takie przewiduje art. 60 Kodeksu spółek handlowych. Nabycie w drodze spadkobrania prawa majątkowego w postaci udziału zmarłego wspólnika w spółce jawnej nie jest równoznaczne z nabyciem jakiegokolwiek ze składników majątku samej spółki, która – nie będąc likwidowaną z powodu śmieci wspólnika i prowadząc nadal działalność gospodarczą w zmienionym składzie osobowym -zachowuje swój majątek (tak WSA w Szczecinie z dnia 25 października 2007 r., sygn.akt I SA/Sz 59/07). Tak więc, śmierć wspólnika, może na mocy postanowień umowy spółki, prowadzić do zmiany jej składu osobowego poprzez przystąpienie do spółki spadkobierców zmarłego.
Opisane wyżej zasady odnoszą się także do spółki jawnej, partnerskiej i komandytowej, a także do spółki komandytowo-akcyjnej, z wyjątkiem przeniesienia ogółu praw i obowiązków akcjonariusza spółki komandytowo-akcyjnej, do którego mają zastosowanie przepisy o spółce akcyjnej.
