Często słyszę pytania o to jak zrzec się spadku, kiedy jest to możliwe, pod jakimi warunkami.
Poniżej postaram się wyjaśnić czym jest zrzeczenie się spadku, a czym jest zrzeczenie się dziedziczenia, w czym te instytucje są podobne, a czym się one od siebie różnią, niejednokrotnie są one bowiem mylone. Przede wszystkim w obu przypadkach dany spadkobierca jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Zrzeczenie się dziedziczenia jest jednak jednostronną czynnością prawną spadkobiercy, a zrzeczenie się dziedziczenia jest umową spadkodawcy ze spadkobiercą. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone dopiero po śmierci spadkodawcy, zaś zrzeczenie się dziedziczenia następuje jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy.
Bardziej szczegółowe informacje znajdziecie Państwo w poniższym wpisie.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Informacje ogólne.
Zrzeczenie się dziedziczenia jest możliwe na podstawie art. 1048 kodeksu cywilnego. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zawarcie takiej umowy, co oczywiste i jak wspomniałam na wstępie, ma miejsce za życia spadkodawcy, a zatem gdyby więc doszło do jej zawarcia przez pełnomocnika po śmierci mocodawcy (zrzekającego się lub spadkodawcy), byłaby ona umową nieważną.
Zrzeczenie się dziedziczenia może nastąpić tylko w odniesieniu do dziedziczenia ustawowego, nie ma takiej możliwości w przypadku dziedziczenia testamentowego.
Możliwe jest późniejsze anulowanie skutków prawnych umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. W tym celu konieczne jest zawarcie kolejnej umowy uchylającej wcześniej zawartą umowę zrzeczenia się dziedziczenia.
Spadkodawca może pozbawić prawa do dziedziczenia swojego spadkobiercę ustawowego poprzez sporządzenie testamentu negatywnego czyli testamentu, w którym wydziedziczy spadkobiercę. W takim przypadku nie trzeba uzyskać zgody spadkobiercy. Powstaje zatem pytanie po co w takim razie zawierać umowę o zrzeczenie się dziedziczenia skoro efekt ten można osiągnąć poprzez ów testament. Otóż, jest jedna zasadnicza różnica w takiej sytuacji, a mianowicie wydziedziczenia czyli pozbawienia prawa do zachowku można dokonać jedynie w określonych sytuacjach przewidzianych wyraźnie w przepisach prawa. We wszystkich innych przypadkach można zawrzeć właśnie umowę o zrzeczenie się dziedziczenia.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może być zawarta przez pełnomocnika. W takim przypadku konieczne jest pełnomocnictwo rodzajowe bądź szczególne.
Należy pamiętać, że możliwe jest także zawarcie umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku. Tak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r., sygn.akt III CZP 110/16.
Zrzeczenie się dziedziczenia
Skutki prawne.
Zrzeczenie się dziedziczenia pociąga za sobą określone skutki. Skutkiem prawnym zawarcia takiej umowy jest wykluczenie od dziedziczenia ustawowego zrzekającego się i jego zstępnych tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku, co pociąga za sobą także utratę prawa do zachowku. Trzeba pamiętać, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1972 r., sygn.akt III CZP 26/72 spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu.
Zrzeczenie się dziedziczenia przez jedną z osób uprawnionych do zachowku powoduje także określone konsekwencje w zakresie zachowku należnego pozostałym osobom. W myśl bowiem art. 992 kodeksu cywilnego, przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia. W konsekwencji, zrzeczenie się dziedziczenia przez jednego z uprawnionych powiększa zachowek przysługujący pozostałym.
Umowa o zrzeczenia się dziedziczenia zmniejsza jednocześnie obciążenie spadku długiem o pokrycie roszczeń o zachowek.
Zrzeczenie się spadku
Zrzeczenie się spadku to potoczne określenie instytucji jaką jest odrzucenie spadku. Art. 1015 kodeksu cywilnego stanowi, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, przy czym brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym wyżej jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zrzeczenie się spadku jest jednostronną czynnością prawną spadkobiercy, tylko i wyłącznie od jego woli zależy czy będzie on chciał spadek dziedziczyć. Czasem potrzebna jest jeszcze do tego zgoda sądu, będzie ona wymagana tam gdzie następować będzie odrzucenie spadku przez małoletniego, o czym napiszę w kolejnym wpisie. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin o jakim mowa w cytowanym przepisie jest bezskuteczne.
Odrzucenie spadku nie może nastąpić za życia spadkobiercy. Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.
Spadek może odrzucić zarówno spadkobierca ustawowy, jak i testamentowy.
Zrzeczenie się spadku wymaga zachowania ściśle określonej formy prawnej, a mianowicie oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Zrzeczenie się spadku
Możliwość zrzeczenia się spadku na korzyść innego spadkobiercy.
Niejednokrotnie formułowane są w stosunku do mnie pytania ze strony klientów czy jest możliwe zrzeczenie się spadku na rzecz innej osoby. Wyjaśniam zatem, że do kwestii tej odnosi się wprost postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1984 r., sygn.akt III CRN 35/84, zgodnie z tezą którego „przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości „zrzeczenia się spadku” czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy. Spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia tylko w drodze umowy notarialnej zawartej z przyszłym spadkodawcą (art. 1048 kc)”. Aby osiągnąć podobny cel jak zrzeczenie się spadku należałoby po prostu zawrzeć umowę zbycia spadku, uregulowaną w art. 1051 kodeksu cywilnego. Wówczas możliwe jest osiągnięcie właśnie takiego skutku. Samo tylko odrzucenie spadku po zmarłym, nie spowoduje przy wielkości spadkobierców, że udział jednego z nich przejdzie na innego, konkretnie wskazanego spadkobiercę.
