Wiele osób zadaje mi pytanie jak uniknąć zachowku i czy jest to w ogóle możliwe. Oczywiście, w określonych sytuacjach jest to jak najbardziej możliwe. Czasem, aby to osiągnąć niezbędne jest działanie spadkodawcy, a czasem to spadkobierca musi okazać się wiedzą i niezbędną aktywnością w celu uniknięcia jego zapłaty.
Poniżej podzielę się z Państwem pewnymi sposobami. Odsyłam również do artykułu – co to jest zachowek.
Jak uniknąć zachowku
Jednym z najpopularniejszych sposobów, aby oszczędzić spadkobiercy konieczności zapłaty zachowku jest właściwe rozporządzenie majątkiem przez spadkodawcę tj. zamiast bardzo popularnej darowizny np. nieruchomości zawarcie ze spadkobiercą umowy dożywocia. Wyjaśnię, że zgodnie z treścią art. 1000 § 1 kodeksu cywilnego jeśli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkobiercy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Umowa dożywocia jest odrębnym typem nazwanej umowy wzajemnej, uregulowanym w kodeksie cywilnym, stąd judykatura przyjmuje, że nie można rozszerzać pojęcia darowizny na umowę dożywocia. Innymi słowy umowy dożywocia nie uwzględnia się przy liczeniu zachowku (tak. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 lutego 2018 r., sygn.akt I ACa 799/17).
Wydziedziczenie a prawo do zachowku
Na pytanie jak uniknąć zachowku odpowiedź może być następująca – wydziedziczyć uprawnionych do zachowku w testamencie. Wydziedziczenie a zachowek są ze sobą ściśle powiązane. Mianowicie spadkodawca ma możliwość pozbawienia spadkobiercy zachowku poprzez jego wydziedziczenie z powodu enumeratywnie określonych przesłanek. W myśl art. 1008 kodeksu cywilnego wydziedziczenie jest dopuszczalne jeżeli:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Są to jedyne możliwe przyczyny wydziedziczenia i muszą one znaleźć odzwierciedlenie w sporządzonym przez spadkobiercę testamencie.
Proszę też pamiętać, że późniejsze przebaczenie przez spadkodawcę eliminuje możliwość wydziedziczenia. Przebaczenie przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej (patrz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., sygn.akt III CZP 37/18).
A jak nie płacić zachowku na skutek upływu czasu?
Podstawowa informacja to taka, że zachowek się przedawnia. Ustawa stanowi, że z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Warto też wiedzieć, że niezawiadomienie uprawnionego do zachowku o fakcie ogłoszenia testamentu jest bez znaczenia prawnego dla rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o zachowek.
Kolejną rzeczą, o której muszę wspomnieć jest przedawnienie zachowku od darowizny. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się bowiem do spadku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. A contrario, darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami podlegają doliczeniu do spadku, choćby zostały poczynione dawniej niż na dziesięć lat przed otwarciem spadku. Dlatego na pytanie czy przedawnił się zachowek po 30 latach od darowizny czy zachowek po 20 latach od darowizny nadal odpowiedź może być negatywna.
Na koniec zwrócę jeszcze uwagę, że możliwość całkowitego pozbawienia uprawnionego możliwości dochodzenia roszczenia o zachowek z uwagi na nadużycie przez niego prawa podmiotowego w tym zakresie może mieć miejsce jedynie wyjątkowo (patrz np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 9.5.2018 r., w sprawie V Ca 921/17).
Reasumując, nie zawsze znajdzie się dobra odpowiedź na pytanie jak nie płacić zachowku po otrzymaniu darowizny, ale jeżeli nie da się uniknąć może uda się go zmniejszyć, o czym też już Państwu pisałam.
