Egzekucja z wynagrodzenia za pracę oraz egzekucja świadczeń z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych

Poza typowym wynagrodzeniem niejednokrotnie pracownik otrzymuje od pracodawcy także inne świadczenia pieniężne, mam tu na myśli choćby różnego rodzaju dopłaty z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, które mogą podlegać egzekucji sądowej lub administracyjnej.

Ponieważ wynagrodzenie może być zarówno świadczeniem periodycznym, jak też przybrać postać na przykład dodatkowej jednorazowej nagrody warto wiedzieć jakie składniki są traktowane jako wynagrodzenie pracownika i jak może przebiegać ich egzekucja.

Egzekucja z wynagrodzenia za pracę

Do egzekucji z wynagrodzenia za pracę komornik przystępuje przez jego zajęcie. Na piśmie komornik zawiadamia dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i aż do pełnego pokrycia długu, nie wolno mu odbierać wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia ani rozporządzać nim w żaden inny sposób. Zakres i warunki dokonywania potrąceń z wynagrodzenia pracownika regulują przepisy art. 87–91 kodeksu pracy. Przepisy te określają zamknięty katalog należności podlegających potraceniu bez zgody pracownika, określają kolejność potrąceń i zakreślają granice, w jakich potrącenia są dopuszczalne.

W niniejszym wpisie chciałabym przybliżyć co konkretnie podlega ochronie w ramach przywołanych wyżej przepisów. Najprościej rzecz ujmując, ochronie wynagrodzenia w zakresie potrąceń podlegają wszystkie składniki wynagrodzenia za pracę, stałe i dodatkowe, niezależnie od ich formy (gotówkowa lub w naturze) oraz częstotliwości wypłaty (miesięczne lub za okresy dłuższe).

Warto wyjaśnić w tym miejscu jakie wypłacane pracownikom świadczenia stanowią szeroko pojęte wynagrodzenie za pracę, przepisy nie zawierają bowiem żadnego enumeratywnego katalogu składników wynagrodzenia pracownika.  Z tego też względu  istotną rolę w zakresie wykładni tego pojęcia pełni liczne, choć w niektórych kwestiach, niejednolite orzecznictwo. I tak, w ocenie sądów, składnik wynagrodzenia stanowi nagroda jubileuszowa. Takie stanowisko wybrzmiało m.in. w treści wyroku Sądu Najwyższego  z dnia 19 lutego 2004 r., wydanego w sprawie o sygn.akt I PK 217/03 oraz w wyroku z dnia 25 listopada 1982 r. w sprawie I PRN 118/82. W konsekwencji Sąd uznał, iż nagroda jubileuszowa podlega ochronie przed potrąceniami, w tym w ramach toczącej się egzekucji, tak jak standardowe wynagrodzenie. Podobne stanowisko judykatura prezentuje w zakresie odpraw emerytalnej, rentowej czy np. ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Także i te świadczenia podlegają kodeksowej ochronie przed ich nieograniczonym zajęciem w egzekucji komorniczej.

Z kolei rekompensata pieniężna, jaką na podstawie umowy zawartej z pracodawcą ma otrzymać pracownik w razie zwolnienia go z innych przyczyn niż dyscyplinarne, która wykracza poza to co przewiduje kodeks pracy – nie jest wynagrodzeniem, a zatem nie podlega ochronie przewidzianej w omawianych przepisach. Jak ocenił Sąd Najwyższy odprawa (odszkodowanie umowne) nie ma charakteru wynagrodzenia za pracę ani nawet charakteru świadczenia zbliżonego do wynagrodzenia za pracę. Nie stosuje się zatem do niej przepisów Kodeksu pracy o wynagrodzeniu za pracę lub innych świadczeniach związanych z pracą (por. wyrok z dnia 6 września 2005 r., sygn.akt I PK 10/05).

Wynagrodzeniem za pracę nie jest także ryczałt należny pracownikowi z tytułu używania własnego samochodu.

Przy tej okazji warto zaznaczyć, że dopóki zajęcie nie zostanie odwołane przez organ egzekucyjny, należności wypłacane po ustaniu zatrudnienia również pozostają pod ochroną wynikającą z przepisów ustawy  Kodeks pracy, w tym zakresie egzekucji komorniczej.

Egzekucja ze świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych

Świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie są wynagrodzeniem nawet przyjmując szeroką wykładnię tego pojęcia. Nie są one gratyfikacją za świadczoną przez pracownika pracę. W ocenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej jedynym kryterium przyznania wsparcia z przedmiotowego funduszu jest sytuacja osobista (materialna, rodzinna) pracownika i jego rodziny, a nie ocena jego pracy. Nie kwalifikują się więc pod ochronę, jaką daje kodeks pracy poprzez stosowanie m.in. kwot wolnych od zajęć.

Także w ocenie sądów wypłaty z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie są objęte ochroną przed potrąceniami ale zajęcie egzekucyjne wynagrodzenia za pracę, którego podstawę stanowi art. 881 kodeksu postępowania cywilnego nie obejmuje innych świadczeń ze stosunku pracy niebędących wynagrodzeniem za pracę. Jeżeli przedmiotem zajęcia egzekucyjnego jest wynagrodzenie za pracę, a dodatkowo pracownikowi ma zostać wypłacone dofinansowanie do wypoczynku typu „wczasy pod gruszą” z  zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, pracodawca otrzymawszy od komornika takie zajęcie, zobowiązany jest wypłacić pracownikowi wynagrodzenie za pracę potrącone zgodnie z zasadami określonymi w rozdziale II Działu III Kodeksu pracy oraz przyznane świadczenie z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (tak wyrok WSA w Bydgoszczy z 27.2.2018 r., II SA/Bd 1181/17).

Czy oznacza to, że tego rodzaju dofinansowanie z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych  nie może zostać zajęte w postępowaniu egzekucyjnym? Nic bardziej mylnego, świadczenia te mogą być przedmiotem egzekucji ale w innym trybie. Precyzyjniej środki tego rodzaju stanowią inne wierzytelności egzekwowane na mocy art. 895 i nast. kodeksu postępowania cywilnego. Jeżeli zatem obok wynagrodzenia za pracę, komornik dokona także zajęcia innych wierzytelności przysługujących pracownikowi od pracodawcy, zajęciem tym będą objęte także wierzytelności z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Świadczenia socjalne podlegają egzekucji do pełnej wysokości, bez stosowania żadnych limitów ochronnych. Jeżeli komornik dokona zajęcia na podstawie art. 895 i nast. kodeksu postępowania cywilnego pracodawca obowiązek przekazania zajętych świadczeń komornikowi.

Podsumowując, komornik może egzekwować świadczenia socjalne z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Zajęcie wynagrodzenia za pracę, które dotyczy tak periodycznego wynagrodzenia za pracę, jak i wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, nie rozciąga się automatycznie na środki z funduszu. Z kolei  dla świadczeń z funduszu ustawodawca nie przewidział żadnych limitów potrąceń.