W kodeksie pracy uregulowana została instytucja przymusowego potrącenia z wynagrodzenia pracownika oraz potrącenia dobrowolnego na wniosek czy też za zgodą pracownika. W niniejszym wpisie przedstawione zostaną warunki dokonywania przez pracodawcę potrącenia w tym drugim trybie tj. za zgodą pracownika.
Uwagi ogólne
Jedynie tytułem wstępu wskazać należy, że przepisy kodeksu pracy zezwalają na potrącenie wyłącznie kwot egzekwowanych przez wierzycieli na mocy tytułów wykonawczych, zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi oraz kar pieniężnych przewidzianych w kodeksie pracy. Dodatkowo z wynagrodzenia za pracę odlicza się, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.
Inne niż wymienione należności mogą być potrącane jedynie za zgodą pracownika. Także i w tym przypadku muszą jednak zostać zachowane określone warunki potrącenia, a mianowicie – co do zasady – wolna od potrąceń pozostaje kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę jeżeli potrącenia odbywają się na rzecz pracodawcy, w innym zaś przypadku pracownik musi zachować 80 % minimalnego wynagrodzenia.
Zakres zgody pracownika
Przedmiotem zgody może być przyzwolenie pracownika na potrącenie należności stanowiących wierzytelności pracodawcy lub osób trzecich. Przepis art. 91 kodeksu pracy nie ogranicza bowiem w żaden sposób podmiotów, na rzecz których mogą być dokonywane potrącenia za zgodą pracownika.
Pracownik wyrażając zgodę na potrącenia, może określić ich wysokość zarówno procentowo, jak i kwotowo. Ponadto winien określić na czyją rzecz mają być dokonywane przez pracodawcę owe potrącenia.
Tym niemniej warto wiedzieć, że zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny potrącanie na wniosek pracownika należności na rzecz osób trzecich (np. rat pożyczek bankowych czy na rzecz instytucji pożyczkowych) nie jest obowiązkiem pracodawcy wynikającym z prawa pracy. Zależy to od jego uznania (tak. np. Jaśkowski Kazimierz, Maniewska Eliza, Komentarz do Kodeksu pracy).
Forma zgody pracownika
Art. 91 kodeksu pracy stanowi, że zgoda pracownika na dokonywanie potrąceń innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 kodeksu musi zostać wyrażona w formie pisemnej, przy czym kodeks nie określa skutków niezachowania przez pracownika tej formy. Abstrahując od wątpliwości wyrażanych przez niektórych przedstawicieli doktryny wspomnieć należy, iż w wyroku z dnia 1 października 1998 r., sygn.akt I PKN 366/98 Sąd Najwyższy przesądził, że wyrażenie przez pracownika, bez zachowania formy pisemnej, zgody na dokonywanie potrąceń z wynagrodzenia za pracę innych należności niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 jest nieważne (por. art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 91 i 300 k.p.).
Warto ponadto pamiętać, iż art. 78 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza, a może inaczej jest niezbędne, złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. W tym kontekście nie można zapominać, że ani facsimile, ani podpis maszynowy czy odbity na ksero nie są podpisem, gdyż nie mają charakteru własnoręcznego znaku. Jak zauważa się przy tym w nauce prawa zwykła odbitka ksero (to jest odbitka niepotwierdzona, niestanowiąca dokumentu) nie może zastąpić dokumentu, na którego bazie powstała (tak T. Żyznowski, Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego, Wyd. LEX, 2011).
Nieważność udzielonej przez pracownika zgody
Praktyka pozwala na wyodrębnienie przypadków, w których pomimo, że pracownik rzeczywiście wyraził zgodę na dokonanie potrącenia z jego wynagrodzenia, nie będzie ono wywierać skutków prawnych. Konkretyzując, pracownik nie może wyrazić skutecznie zgody na dokonywanie potrąceń z przysługującego mu wynagrodzenia za pracę należności obciążających pracodawcę, a nadto pracownik musi mieć świadomość wielkości długu i istnienia przesłanek odpowiedzialności. W uchwale z dnia 4 października 1994 r., sygn.akt I PZP 41/94 Sąd najwyższy ustalił, iż wyrażenie przez pracownika w umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej zgody na potrącanie przez zakład pracy z wynagrodzenia za pracę należności z tytułu niedoborów, które mogą się ujawnić w przyszłości w wyniku inwentaryzacji – jest nieważne.
Nawet złożenie przez pracownika oświadczenia o potrąceniu, ważne i skuteczne, nie zawsze musi obligować pracodawcę do potrącenia z wynagrodzenia i przekazania potrąconej kwoty wierzycielowi pracownika.
