Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne stanowią rozwiązanie pozwalające nauczycielom wcześniej zrezygnować z wykonywania pracy. Mogą o nie ubiegać się ci nauczyciele, którzy nie mają prawa skorzystać z dobrodziejstwa art. 88 Karty Nauczyciela tj. nie mogą przejść na wcześniejszą emeryturę.
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – z założenia – umożliwia nauczycielom wcześniejsze odejście z zawodu z zagwarantowaniem do czasu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego prawa do świadczeń z funduszy publicznych. Beneficjentami tych świadczeń są głównie nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r.
Warunki przyznania świadczenia kompensacyjnego
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki:
1)osiągnęli odpowiedni wiek – w roku 2019 i 2020 jest to odpowiednio 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn, przy czym wymagany wiek z biegiem czasu staje się coraz wyższy, ponadto – warunek ten musi być spełniony najpóźniej w dniu rozwiązania zatrudnienia, nie zaś dopiero po jego ustaniu,
2)mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć w:
– publicznych i niepublicznych przedszkolach,
– szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,
– publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego,
– młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych oraz specjalnych ośrodkach wychowawczych dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania,
– ośrodkach umożliwiających dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych organizowanych zgodnie z odrębnymi przepisami, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego dziecka w wieku pięciu lat w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki,
– placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania,
3) rozwiązali stosunek pracy.
Druga grupa nauczycieli mogących ubiegać się o przyznanie im nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego to nauczyciele posiadający wymagany wiek i staż pracy, według kryteriów wyżej podanych i których stosunek pracy został rozwiązany lub wygasł w wyniku następujących okoliczności:
– rozwiązana z nimi stosunku pracy w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole albo zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,
– wygaśnięcia ich stosunku pracy w związku z upływem sześciomiesięcznego pozostawania w stanie nieczynnym lub z dniem odmowy podjęcia przez takiego nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku.
Strona inicjująca rozwiązanie stosunku pracy
W przypadku pierwszej z omówionych wyżej grup nauczycieli – choć ustawa wprost tego nie wskazuje – stosunek pracy musi zostać rozwiązany z inicjatywy nauczyciela, innymi słowy na jego wniosek choć ten wniosek nie musi koniecznie przyjąć formy wypowiedzenia umowy przez nauczyciela. Jak wskazał bowiem Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 4 czerwca 2014 r., wydanym w sprawie w III AUa 275/14, stosunek pracy z inicjatywy nauczyciela może również zostać rozwiązany za porozumieniem stron. W sytuacji zatem gdy nauczyciel wystąpi z prośbą o rozwiązanie umowy za porozumieniem stron i pracodawca tę prośbę zaakceptuje – ten sposób rozwiązania umowy będzie gwarantował przyznanie mu nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
W doktrynie podkreśla się, że ustawodawca używając sformułowania „rozwiązali stosunek pracy” zamiast np. „rozwiązano z nimi stosunek pracy” przesądził o tym, że złożenie wniosku o rozwiązanie stosunku pracy musi złożyć nauczyciel. W ten sam sposób zwrot ten jest interpretowany także w orzecznictwie gdzie zauważono, że choć w ustawie przyznającej prawo do świadczeń nie ma tak wyraźnego sformułowania, jak w art. 88 ust. 1 ustawy z 1982 r. – Karta Nauczyciela, z którego to przepisu wprost wynika, iż nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, to redakcja przepisu wskazuje na konieczną aktywność nauczyciela w tej sferze, gdyż to on musi rozwiązać stosunek pracy (tak np. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 4 listopada 2015 r.).
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku drugiej z omówionych wyżej grup nauczycieli, albowiem oczywistym jest, że do rozwiązania stosunku pracy w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole nie dochodzi nigdy z ich inicjatywy, a wręcz przeciwnie wyłącznie z przyczyn leżących po stronie pracodawcy.
Prawo do świadczenia kompensacyjnego a umowa terminowa
We wcześniejszym orzecznictwie nie było zgodności co do kwalifikacji rozwiązania umowy o pracę z upływem czasu, na który była zawarta w aspekcie spełnienia warunku rozwiązania stosunku pracy. Niektóre sądy powszechne przyjmowały, że rozwiązanie umowy na podstawie art. 30 § 1 pkt 4 kodeksu pracy nie uprawnia do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Obecnie za sprawą uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2016 r., sygn.akt III PZP 1/16 nie może być już żadnych wątpliwości, że warunek rozwiązania stosunku pracy wymagany do nabycia nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest spełniony w przypadku, gdy umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który była zawarta.
Podsumowując – nabycie prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest możliwe tylko w przypadku spełnienia łącznie wszystkich warunków czyli wymaganego wieku, stażu ubezpieczeniowego, w tym określonego stażu pracy w charakterze nauczyciela oraz wykazania rozwiązania stosunku pracy w sposób wyżej opisany. W razie niespełnienia choćby jednej z wymienionych wyżej przesłanek, prawo do świadczenia nie powstaje. Należy też pamiętać, że prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie jest tożsame z prawem do emerytury albowiem rekompensuje ono konieczność wcześniejszego odejścia z zawodu ze względu na szczególne, określone przez ustawodawcę, warunki pracy.
