Przywrócenie terminu do opłaty składek na ubezpieczenie chorobowe

Zważywszy, że ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących działalność gospodarczą i osób z nimi współpracujących, a więc małżonka przedsiębiorcy, dzieci własnych, drugiego małżonka i przysposobionych, rodziców, macochy i ojczyma oraz osób przysposabiających, jeżeli pozostają oni z przedsiębiorca we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności jest ubezpieczeniem dobrowolnym – ustawodawca wprowadził dość surową zasadę, zgodnie z którą ubezpieczenie to ustaje, gdy składki zostaną opłacone po terminie. Precyzyjniej, po myśli art. 14 ust 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ubezpieczenie to ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie.
Za nieopłacenie w terminie należnej składki na ubezpieczenie należy rozumieć przypadek, w którym:
– w ogóle nie opłacono składek za dany miesiąc,
– składki zostały zapłacone z opóźnieniem,
– składkę co prawda uiszczono ale w niepełnej wysokości.
Niezależnie od tego, który z wyszczególnionych wyżej przypadków nastąpi, skutek jest zawsze taki sam – ustanie ubezpieczenia. Nie należy przekonywać, iż jest to szczególnie dotkliwe w sytuacji niezdolności do pracy przedsiębiorcy, który chce skorzystać ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego i po czasie dowiaduje się, iż zasiłek chorobowy mu nie przysługuje albowiem nie podlega on ubezpieczeniu chorobowemu z powodu opłacenia składki po terminie i czy co prawda w terminie ale w zbyt niskiej wysokości.
Skutek ten następuje z mocy prawa, a więc Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie musi wydawać decyzji stwierdzającej ustanie ubezpieczenia, a tym bardziej informować ubezpieczonego o zapłacie składki z przekroczeniem terminu czy też zaniżonej. Nic zatem w tym dziwnego, że wiele osób dowiaduje się o powyższym fakcie dopiero w momencie wystąpienia z wnioskiem o przyznaniu mu świadczenia przez organ rentowy.
Wprowadzając tak restrykcyjne rozwiązanie ustawodawca nie pozostawił jednakże ubezpieczonych bez jakichkolwiek środków prawnych, które umożliwiłyby im ochronę przed tak niekorzystnym dla nich rozwiązaniem. Środkiem tym jest możliwość wystąpienia z wnioskiem do organu rentowego o udzielenie zgody na opłacenie składek po terminie. W wyniku złożenia takiego wniosku ZUS albo wyraża zgodę albo odmawia udzielenia tejże zgody. Decyzja pozytywna nie powoduje ponownego nawiązania stosunku ubezpieczenia, a jedynie kontynuowanie dotychczasowego stosunku, pod warunkiem opłacenia należnych składek, natomiast negatywna decyzja potwierdza tylko ustanie z mocy prawa dobrowolnego tytułu ubezpieczenia społecznego i może być zaskarżona w sądowym postępowaniu odwoławczym (tak wyrok Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 sierpnia 2011 r., sygn.akt II UKN 518/00).
W tym miejscu szerzej wyjaśnić trzeba, że ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych nie kataloguje w żaden sposób okoliczności, które przemawiają za udzieleniem zgody na zapłacenie składek po terminie. Doświadczenie uczy, że dużą wagę przykłada się do tego w jaki sposób wcześniej były regulowane składki, czy odbywało się to zawsze w terminie, czy jest to zdarzenie jednorazowo oraz czy przedsiębiorca sam oblicza wysokość składek czy posługuje się przy tym kwalifikowanym podmiotem jakim jest chociażby biuro rachunkowe. Z kolei zawinione działanie ubezpieczonego skutkujące nieopłaceniem składek czy chociażby nawet istniejące problemy finansowe przedsiębiorcy w zasadzie przemawiają za odmową udzielenia zgody przez organ. Każdy przypadek organ rentowy rozpoznaje indywidualnie, stąd też ważne jest aby wniosek naprawdę dobrze uzasadnić, tym bardziej, że następnie sąd będzie badał w zasadzie tylko te okoliczności, które były wskazane we wniosku i stanowisko organu względem nich. W tym zakresie trzeba mieć też na uwadze występujące w orzecznictwie rozbieżności, według części sądów podstawą wyrażenia zgody na opłacenie składki po terminie są tylko okoliczności o charakterze wyjątkowym, nadzwyczajnym (patrz np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 19 lipca 2017 r., sygn.akt III AUa 1434/16 czy też wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 1 lutego 2018 r., sygn.akt III AUa 468/17), w ocenie zaś innych okoliczności przemawiające za udzieleniem zgody nie muszą być wyjątkowe, wystarczającym jest aby były one po prostu uzasadnione (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 marca 2018 r., III AUa 671/17).
Odmowa wyrażenia zgody na opłacenie składki ubezpieczeniowej po terminie podlega kontroli sądu przy czym wyrażenie przez ZUS zgody, bądź jej odmowa, na opłacenie składek na dobrowolne ubezpieczenie społeczne po terminie nie wymaga wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych odrębnej decyzji. Przepis art. 83 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wymienia bowiem wprost takiej sytuacji, aczkolwiek jej również nie wyłącza. Z tego też względu z decyzją taką można się spotkać i tu szczególnie przestrzec należy ubezpieczonych przed biernością w sytuacji uzyskania stanowiska Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie wniosku o udzielenie zgody na opłacenie składki po terminie w jakiejkolwiek formie. Zdarza się bowiem, że pismo informujące nie zawiera w ogóle w treści słowa decyzja czy pouczenia o prawie odwołania się do sądu, a mimo tego treść pisma przesądza o tym, że jest to typowa decyzja administracyjna i ubezpieczony, któremu zależy na kontroli sądowej tejże decyzji powinien złożyć od niej odwołanie. Na korzyść ubezpieczonego przemawia jednak w takim przypadku to, że sądy uznają, iż brak pouczenia o prawie i terminie odwołania do sądu umożliwia również późniejsze jej kwestionowanie.
Poza tym ZUS ma możliwość rozstrzygać tą kwestię, jako przesłankę wydania decyzji o określonej treści np. o niepodleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu czy odmowie prawa do wypłaty zasiłku. W obu przypadkach jednak przesłanki jakimi kieruje się organ odmawiając zgody na zapłacenie składki po terminie ubezpieczony – w drodze odwołania – ma prawo poddać ich zasadność kontroli sądu.