Często spotykam się z pytaniami dotyczącymi dziedziczenia po rozwodzie przez byłego już małżonka albo małżonka będącego w separacji. Zainteresowane osoby pytają czy dziedziczą   i czy wówczas żona odpowiada za długi zmarłego męża, a konkretnie byłego męża. Z tego względu poniżej kwestię tę nieco Państwu przybliżę.

Dziedziczenie po rozwodzie na podstawie ustawy

Generalną zasadą jest ta, że małżonek dziedziczy po zmarłym współmałżonku, o ile w chwili śmierci małżeństwo trwało. Jeżeli przed śmiercią np. męża był złożony pozew rozwodowy, ale mąż przed orzeczeniem rozwodu zmarł, żona wciąż po nim dziedziczy. Postępowanie rozwodowe w razie śmierci jednej ze stron sąd oczywiście umorzy. Natomiast samo złożenie pozwu nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie. Jest możliwość wyłączenia w takiej sytuacji małżonka od dziedziczenia na mocy orzeczenia sądu. Może to mieć miejsce tylko wówczas, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Pozew mogą złożyć spadkobiercy ustawowi. Roszczenie to jest terminowe, można go dochodzić maksymalnie do roku czasu od śmierci spadkodawcy.

Dziedziczenie po rozwodzie na podstawie testamentu

Nawet jeżeli małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód można powołać ex małżonka do spadku. Sposobem na to będzie sporządzenie testamentu na podstawie, którego były małżonek stanie się spadkobiercą testamentowym. Oczywiście były małżonek może być także zapisobiorcą. Jeżeli bowiem spadkodawca chce na mocy testamentu powołać byłego małżonka na swojego spadkobiercę, nie ma ku temu przeszkód. Co ważne, w nauce prawa przyjmuje się, że w przypadku dziedziczenia testamentowego nie przysługuje możliwość żądania wyłączenia byłego małżonka od dziedziczenia (tak np. K. Pietrzykowski, Komentarz KC, t. 2, 2011).

Dziedziczenie po byłym małżonku a separacja

Orzeczenie separacji przez sąd wywołuje takie skutki, jak orzeczenie rozwodu. Konsekwencją tego jest istnienie w polskim porządku prawnym art. 935¹ kodeksu cywilnego.  Zgodnie z tym przepisem przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. Dlatego też separacja powoduje, że małżonkowie po sobie nie dziedziczą.

Inaczej będzie w przypadku tzw. separacji faktycznej. Pojęcie to należy rozumieć jako faktyczny rozkład pożycia, niezamieszkiwanie ze sobą, prowadzenie odrębnych gospodarstw domowych itd. Separacja faktyczna nie ma wpływu na dziedziczenie po małżonku.

Dziedziczenie po byłym małżonku a unieważnienie małżeństwa

Rzadziej, ale zdarzyć się może, że dojdzie do unieważnienia małżeństwa stron. Czy wtedy następuje dziedziczenie po byłym małżonku? Nie, unieważnienie małżeństwa powoduje, że małżonek nie dziedziczy z ustawy po zmarłym. Unieważnienie małżeństwa jest dopuszczalne, na zasadzie wyjątku, także po śmierci. Art. 18 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi bowiem, że po ustaniu małżeństwa jest możliwe z powodu pokrewieństwa między małżonkami oraz ze względu na popełnioną bigamię.

Długi po śmierci byłego męża

Sytuacja małżonka może być różna. Dziedziczenie po byłym małżonku, co do zasady, nie jest możliwe (poza testamentem), a zatem były małżonek nie będąc spadkobiercą nie dziedziczy długów obciążających spadek. Trzeba mieć świadomość, że do spadku wchodzą nie tylko aktywa, ale także zobowiązania. Dziedziczenie długów w obecnym systemie prawnym jest jednakże ograniczone. Spadek jest przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem z ograniczeniem odpowiedzialności za długi. Aktualnie spadkobierca nie ponosi już niczym nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy, co jeszcze przed laty stanowiło ogromny problem dla dziedziczących spadki.

Dziedziczenie po śmierci byłego męża – kiedy żonę obciążają długi po śmierci byłego męża?

Niestety, nawet jeżeli żona nie dziedziczy, będą sytuacje, w których będzie ona odpowiadać za długi zaciągnięte przez byłego męża. Dziedziczenie po śmierci byłego męża może mieć miejsce wówczas, gdy poręczyła za jego zobowiązania. Wtedy będzie bowiem odpowiadała jako poręczyciel za ten dług. Żona będzie odpowiadać także hipotecznie jeżeli np. jej nieruchomość bądź udział w nieruchomości obciąża hipoteka. Co ważne, wierzyciel hipoteczny nie musi zważać na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego. Jeszcze innym przykładem odpowiedzialności po śmierci byłego męża będzie sytuacja, gdy zaciągnął on zobowiązania na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny. W takim wypadku oboje małżonkowie ponoszą odpowiedzialność solidarną.

Dziedziczenie po rozwodzie przebiega zatem inaczej niż w przypadku trwania małżeństwa. Należy pamiętać, że spadkobierca co do zasady odpowiada za długi zmarłego. Jeżeli nie jest się spadkobiercą, problem ten nas nie dotyczy. Będą jednak przypadki, o których częściowo wyżej napisałam, gdy długi po śmierci byłego męża będzie spłacać żona nawet jeżeli po nim nie dziedziczy.

Spadkodawca, który chce rozporządzić swoim majątkiem, inaczej niż wynika to z ustawy, musi sporządzić testament. Testament taki może się okazać jednak ważny albo nieważny ponieważ będzie dotknięty wadą lub zostanie sporządzony w niewłaściwej formie. Przybliżę w niniejszym wpisie wybrane kwestie związane z możliwością podważania sporządzonego testamentu.

 

Testament nieważny

Przyczyny nieważności testamentu mogą być różnorakie. Mogą to być zarówno kwestie związane z treścią, brzmieniem testamentu, jak i wynikające ze stanu spadkodawcy w chwili sporządzenia testamentu. Szczegółowiej przyczyny te wyjaśniłam Państwu we wpisie zatytułowanym nieważność testamentu więc zachęcam do jego lektury. Nieważność testamentu ma charakter bezwzględny ale ponieważ nie w każdym przypadku jest to możliwe do stwierdzenia z urzędu przez sąd, należy podjąć działania zmierzające do podważenia testamentu. Przykładowo, bez aktywności zainteresowanej strony, sędzia nie ma możliwości stwierdzenia, iż testator sporządził testament pod wpływem groźby.

 

W jakim postępowaniu można podważyć testament?

Osoba zainteresowana może podważyć testament w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku i tak też najczęściej się dzieje. Spadkobierca testamentowy zazwyczaj składa wniosek domagając się stwierdzenia dziedziczenia na podstawie testamentu, zaś z drugiej strony spadkobierca pominięty stara się testament obalić i doprowadzić do dziedziczenia na podstawie ustawy. Rzadziej może się zdarzyć, że doszło już do stwierdzenia nabycia spadku, a dopiero potem ujawnia się przykładowo jakaś wada tego testamentu. W takim przypadku podważenie testamentu jest możliwe w postępowaniu o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego limitują czasowo możliwość wystąpienia z takim wnioskiem, a także wprowadzają warunki jego skuteczności. W każdym bądź razie, spadkobierca, który nie brał udziału w poprzednim postępowaniu bądź biorąc udział nie mógł powołać się na pewne okoliczności może próbować podważać testament tą drogą.

Powództwo o ustalenie nieważności testamentu, co do zasady jest dopuszczalne, jednakże w orzecznictwie podnosi się, że jako regułę można przyjąć brak interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności testamentu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 25 lipca 2007 r., sygn.akt I ACa 526/07).

 

Czy można podważyć testament przed notariuszem?

Notariusz nie jest podmiotem uprawnionym do oceny ważności testamentu. Chcąc zakwestionować testament należy udać się wyłącznie do sądu. Notariusze maja prawo poświadczyć dziedziczenie, a wcześniej spisać protokół dziedziczenia przy obecności wszystkich zainteresowanych, ewentualnie otworzyć i ogłosić testament, ale nie mają w swoich kompetencjach możliwości obalania jakichkolwiek testamentów.

 

Czy każdy testament można podważyć?

Co do zasady tak, podważanie testamentu może dotyczyć każdego jego rodzaju. Zarówno testament pisemny, jak i notarialny może bowiem okazać się nieważny. Z pewnością jednak to w jakiej formie został on sporządzony będzie przekładało się na łatwość w obaleniu testamentu. Inne też będą przyczyny stwierdzenia nieważności testamentu. Testament pisemny może zostać przykładowo sfałszowany co trudno wyobrazić sobie w przypadku testamentu notarialnego. Ten ostatni z kolei może być dotknięty wadą oświadczenia woli, o istnieniu której notariusz ma prawo nie wiedzieć.

 

Czy testament można sporządzić przez pełnomocnika?

Prawo polskie nie przewiduje możliwości sporządzenia testamentu w taki sposób. Wręcz przeciwnie sporządzenie testamentu przez przedstawiciela będzie powodem dla łatwego i skutecznego podważania tegoż dokumentu. Sporządzenie testamentu musi nastąpić osobiście.

 

Dowody w postępowaniu zmierzającym do podważenia testamentu

Statystycznie najczęściej osoby chcące podważyć testament powołują się na wadę oświadczenia woli w postaci działania spadkodawcy w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli przy sporządzeniu testamentu. Przyczyną może tu być np. choroba psychiczna czy neurologiczna spadkodawcy albo inne zaburzenia tego rodzaju. W takim przypadku konieczne jest stwierdzenie tej okoliczności opinią biegłego lekarza sądowego z dziedziny psychiatrii czy neurologii. W przypadku testamentu pisemnego może się pojawić zarzut sfałszowania testamentu, co z kolei zainteresowany może wykazać za pośrednictwem opinii biegłego grafologa. Oczywiście w postępowaniu mającym na celu podważenie testamentu prowadzi się także inne dowody.

 

Podważenie jednego z wielu testamentów

Może się zdarzyć, że spadkodawca sporządził w swoim życiu więcej niż jeden testament. Podobnie możliwe jest, że one wszystkie lub tylko jeden z nich okaże się nieważny. Jeżeli przykładowo przyczyną kwestionowania ważności testamentu jest stan psychiczny testatora, to każdorazowo istotne jest wykazanie działania w stanie wyłączającym swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli w momencie sporządzenia konkretnego testamentu. To, że przykładowo spadkodawca leczył się psychiatrycznie nie oznacza, iż automatycznie każdy z testamentów jest nieważny.

 

Czy brak wiedzy o istnieniu testamentu wpływa na możliwość jego podważenia?

Na koniec chciałabym poruszyć kwestię, na którą często powołują się osoby podważające skuteczność testamentu. Mianowicie, jest to ich brak wiedzy o sporządzeniu testamentu. Niejednokrotnie słyszę słowa w stylu: mama powiedziałaby mi gdyby zostawiła testament. Niestety nie zawsze rodzice informują pozostałe dzieci, że ustanawiają spadkobiercą tylko jedno z nich. Tym niemniej brak informacji o jego sporządzeniu nie przekłada się na ważność testamentu. To, że tylko jedna osoba w rodzinie wiedziała o testamencie nie stanowi przesłanki podważenia testamentu. Żaden przepis nie nakazuje spadkodawcy ujawniać faktu bądź treści testamentu.

 

Puentując, testament może zostać podważony przed sądem. Nie ma znaczenia w jakiej formie został on sporządzony. Na pewno obalenie testamentu notarialnego będzie trudniejsze niż np. pisemnego bo notariusz jako wykwalifikowany prawnik ma wiedzę jak należy testament sporządzić. Natomiast nie jest to niemożliwe. Notariusz to nie lekarz więc nie jest władny ocenić tak naprawdę stanu psychicznego testatora.

Podział majątku po rozwodzie możliwy jest na dwa sposoby albo w ramach wzajemnych uzgodnień małżonków albo w postępowaniu sądowym. W zależności od ilości składników majątku, stopnia skomplikowania stanu faktycznego, a także postawy byłych współmałżonków, podział majątku wspólnego może okazać się tylko formalnością bądź też może przybrać on postać naprawdę skomplikowanego i wieloletniego postępowania sądowego.

W niniejszym wpisie postaram się przybliżyć to co należy wiedzieć żeby móc dokonać podziału majątku tak sprawnie jak to w danej sytuacji jest możliwe.

 

Podział majątku wspólnego

Czy można dokonać podziału w trakcie postępowania procesu o rozwód?

Ponieważ często Państwo mnie pytacie o podział majątku przy rozwodzie, a precyzyjniej mam tu na myśli dokonanie podziału w postępowaniu rozwodowym, pytacie o to jak często jest to praktykowane wyjaśnię ten aspekt na samym początku. Otóż, zgodnie z brzmieniem art. 58 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Teoretycznie zatem taka możliwość istnieje ale nie jest szczególnie często spotykana w praktyce. Dlaczego? Dlatego, że przede wszystkim, o ile sam skład majątku może nie rodzić większych napięć pomiędzy rozwodzącymi się małżonkami, o tyle już jego wartość -nie wspominając o samym sposobie podziału – może powodować różnice zdań. Przyjmuje się, że podział majątku wspólnego wtedy nie powoduje nadmiernej zwłoki pomiędzy wciąż jeszcze pomiędzy małżonkami, gdy nie ma sporu co do składu i sposobu podziału majątku, a ponadto nie ma spornych innych okoliczności.

Jeżeli w postępowaniu sądowym jest konieczne wydanie postanowienia wstępnego dotyczącego czy to ustalenia nierównych udziałów czy np. ustalenia przynależności do majątku współmałżonków, to wyłączone jest orzekanie przez sąd o podziale ponieważ będzie to skutkowało zwłoką. Poza tym, to czy sąd rozpozna wniosek o podział czy też pozostawi go bez rozpoznania, jest uprawnieniem sądu. Sąd nie ma obowiązku rozpoznawania wniosku o podział majątku wspólnego i to nawet wtedy jeżeli wnioskują o to obie strony.

Trzeba pamiętać, że – w tych raczej rzadkich sytuacjach – gdy w postępowaniu rozwodowym rzeczywiście następuje podział majątku wspólnego opłata od wniosku o podział jest pobierana przez sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.

 

Podział majątku po rozwodzie

Odrębne postępowanie sądowe

Podział majątku po rozwodzie jest zasadniczo najczęściej spotykaną opcją podziału składników majątkowych nabytych w trakcie trwania małżeństwa. Małżonkowie dokonują tegoż podziału w postępowaniu nieprocesowym na zasadach przewidzianych art. 566-567 kodeksu postępowania cywilnego. Nie należy jednak zapominać, że wniosek o podział majątku wspólnego może złożyć jeden z małżonków i tak jest niezaprzeczalnie najczęściej, ale prawo takie może mieć także zupełnie inna osoba, która jest zainteresowana dokonaniem podziału jak chociażby wierzyciel jednego z byłych już małżonków.

Sądowy podział majątku wspólnego może przebiegać w trójnasób:

• polega on na podziale fizycznym rzeczy wchodzących w skład tego majątku (art. 211 kodeksu cywilnego), bądź
• na przyznaniu rzeczy jednemu z małżonków z obowiązkiem odpowiedniej spłaty drugiego małżonka bądź
• na sprzedaży rzeczy stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 212 § 2 kodeksu cywilnego).

Stosownie do brzmienia przepisów art. 684 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art.46 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, skład majątku ulegającego podziałowi ustala sąd. Warto jednak pamiętać, że oprócz tego, że czysty skład majątku byłych małżonków jest ustalany i dzielony, dodatkowo jeszcze może dojść do konieczności rozpoznania przez sąd wielu innych roszczeń. Kilka z nich roszczeń opisałam tutaj. Znajdziecie Państwo w tymże wpisie szereg informacji na temat rozliczenia nakładów, spłaconych długów czy żądania ustalenia nierównych udziałów.

Sprawy o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami rozpoznaje sąd miejsca położenia tegoż majątku. Niestety zwykle takie postępowania są bardzo długotrwałe, wiążą się z koniecznością wyceny składników majątku przez biegłych i często nie należą do najprostszych.

Ponieważ postępowanie o podział majątku po rozwodzie jest postępowaniem nieprocesowym wspomnę przy tej okazji, iż obowiązuje tu zasada wyrażona w art. 520 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którą każdy uczestnik postępowania ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie. To oznacza, że obciążają go koszty tej czynności, której sam dokonał, jak i czynności podjętej w jego interesie, także przez sąd, na jego wniosek lub z urzędu.

 

Rozwód z orzekaniem o winie a podział majątku – czy istnieje jakiś związek?

Nie istnieje bezpośredni związek pomiędzy roszczeniem o podział majątku, a tym z czyjej winy nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Innymi słowy, także małżonek wyłącznie winny rozwodu może żądać podziału majątku po rozwodzie i także jemu przysługuje prawo żądania np. przejęcia danego składnika majątku ze spłatą udziału małżonka niewinnego. Pośrednio jednak wina może mieć wpływ na podział majątku wspólnego. Kiedy tak się stanie? Wtedy gdy jeden z małżonków  w sposób rażący i uporczywy nie przyczyniał się do powiększania majątku wspólnego stosownie do swych sił i możliwości zarobkowych. Wówczas drugi z byłych małżonków może żądać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, co w sposób oczywisty będzie miało wpływ także na zakres praw i rzeczy wchodzących w skład majątku dorobkowego.

 

Podział majątku wspólnego

Umowa byłych małżonków

Na pewno ze wszech miar pożądaną opcją jest podział majątku wspólnego w ramach umowy byłych małżonków. Do umowy tej stosuje się przepisy o dziale spadku, w tym mają zastosowanie art. 1037 i 1038 kodeksu cywilnego. Forma umowy o podział majątku wspólnego jest zależna od tego jaki jest skład majątku. Ustawodawca wprowadził bowiem formę aktu notarialnego jeżeli do majątku przynależy nieruchomość, ewentualnie spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Z kolei jeżeli do majątku należy przedsiębiorstwo, umowa o podział majątku powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W innych przypadkach forma umowy jest dowolna, nie musi być ona sporządzona na piśmie choć oczywiście takie rozwiązanie rekomenduję.

Jeżeli byli małżonkowie zdecydują się na umowny podział majątku wspólnego, a w skład majątku wchodzi  nieruchomość, musza oni uwzględnić konieczność zapłaty wynagrodzenia na rzecz notariusza czyli tzw. taksę notarialną, której wysokość jest powiązana z wysokością dzielonego majątku. Zaletą tego rozwiązania jest jednak szybkość podziału, czego nie można z reguły spodziewać się w przypadku postępowania sądowego, choćby z tego względu, iż brak jest konsensusu ze strony współwłaścicieli.

 

Problematyka „rozwód a podział majątku” jest naturalnie bardziej pojemna niż to napisałam powyżej, w szczególności wielość roszczeń małżonków i komplikacja stanów faktycznych w danych sprawach powoduje, że niniejszy wpis należy traktować jednie jako pewne wprowadzenie do zagadnień związanych z podziałem majątku dorobkowego.

Bardzo często słyszę pytania dotyczące problematyki rozwód a kredyt hipoteczny. Zdarza się nawet, że wspólny kredyt hipoteczny powoduje, że małżeństwo trwa pomimo zupełnego i trwałego rozpadu więzi małżeńskich.

Postanowiłam zatem wyjaśnić w niniejszym wpisie jakie konsekwencje powoduje kredyt hipoteczny, a zatem widniejąca w księdze wieczystej hipoteka przy podziale majątku dorobkowego byłych już małżonków.

 

Rozwód a kredyt hipoteczny

Trzeba pamiętać, że ustanowienie hipoteki na nieruchomości rodzi odpowiedzialność rzeczową jej właściciela. To zaś skutkuje tym, że wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia w wysokości jego wartości. Czym innym jest to, że spłacać kredyt hipoteczny można również w ramach odpowiedzialności osobistej. Oba te rodzaje odpowiedzialności przy kredycie hipotecznym zaistnieją ponieważ małżonkowie zaciągający zobowiązanie kredytowe ponoszą za jego spłatę odpowiedzialność całym majątkiem osobistym, a dodatkowo zabezpieczają tę spłatę właśnie hipoteką obciążającą finansowaną z kredytu nieruchomość. Czy zatem relacja rozwód a kredyt powoduje zmianę w zakresie tej odpowiedzialności? Tak, może w zasadzie dojść na skutek rozwodu do oddzielenia odpowiedzialności rzeczowej od osobistej. Będzie tak na przykład wtedy gdy sąd wyda orzeczenia działowe przyznające nieruchomość obciążoną hipoteką jednemu z byłych małżonków. W takim przypadku obaj ex małżonkowie będą bowiem odpowiadać osobiście, a dodatkowo tylko jeden z nich rzeczowo. Jeżeli miałabym zatem określić jakie konsekwencje zaistnieją w ramach relacji „rozwód a kredyt hipoteczny” w kontekście odpowiedzialności, to z punktu wierzyciela hipotecznego nic się nie zmieni, nadal krąg dłużników osobistych będzie ten sam i przedmiot zabezpieczenia hipoteką także będzie ten sam. Ewentualna sprzedaż nieruchomości przez  byłych małżonków spowoduje, że odpowiedzialność rzeczową będzie ponosił jej nabywca, natomiast odpowiedzialność osobista i tak spoczywać będzie na kredytobiorcach.

 

Rozwód a kredyt hipoteczny zaciągnięty przed ślubem

W sytuacji gdy jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie przed ślubem drugi z małżonków za spłaty kredytu nie odpowiada chyba, że w okresie narzeczeństwa na przykład za spłatę kredytu poręczył, wówczas oczywiście ta odpowiedzialność spoczywałaby także na rozwiedzionym małżonku jako poręczycielu. Aczkolwiek może zdarzyć się tak, że kredyt ten po ślubie będzie spłacany z majątku wspólnego albo przez małżonka, który kredytu nie zaciągnął, wówczas konieczne będzie po rozwodzie rozliczenie tych spłat na zasadach wynikających z art. 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Tak więc i w tym przypadku relacja kredyt a rozwód może zaistnieć w praktyce.

 

Kredyt hipoteczny a rozwód

Czy rozwód eliminuje problem tego kredytu?

Sam rozwód oczywiście powoduje, że zmienia się charakter współwłasności pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości tj. byli już małżonkowie są współwłaścicielami w częściach ułamkowych nieruchomości zakupionej za środki z kredytu. Warto pamiętać, że w przypadku podziału majątku dorobkowego podziałowi podlegają tylko aktywa, a więc tylko nieruchomość w omawianym przypadku. Sąd nie podzieli natomiast pasywów, a zobowiązanie z tytułu kredytu hipotecznego należy do pasywów. Pasywa te będą zatem ciążyć na obu byłych małżonkach i raty kredytu wynikające z zawartej umowy kredytowej będą musieli spłacać obydwoje. Jak wskazano bowiem w jednym z postanowień Sądu Najwyższego długów zaciągniętych przez oboje małżonków nie można rozliczać, gdyż mimo podziału majątku wspólnego dług nadal się utrzymuje, a przerzucenie długu tylko na jednego z małżonków godziłoby w prawa wierzycieli.

Jedyne co może uwolnić jednego z byłych małżonków od tego obowiązku to porozumienie z bankiem, w ramach którego bank zwolni z długu jednego z małżonków tj. tego, który w wyniku podziału nie stanie się wyłącznym właścicielem nieruchomości.

 

Kredyt hipoteczny a rozwód

Szacowanie wartości nieruchomości obciążonej hipoteką

We wcześniejszym orzecznictwie przyjmowano, że przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenia zmieniające rzeczywistą wartość tych składników w szczególności obciążenia o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką. Wartość tych obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym (tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r., sygn. akt III CZP 103/09).

Odliczenie obciążenia nieruchomości wynikającego z umowy kredytowej  następowało przez odjęcie wartości aktualnego obciążenia od wartości nieruchomości albo według kategorii rynkowych, przy uwzględnieniu reguł stosowanych w obrocie, jako że istnienie na nieruchomości zabezpieczenia wierzytelności w postaci hipoteki obniża jej wartość rynkową.

Później jednak Sąd Najwyższy zmienił podejście i przyjmował, że określając wartość nieruchomości podlegającej podziałowi należy wziąć pod uwagę wartość rynkową nieruchomości bez uwzględnienia obciążenia hipotecznego (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z 26 stycznia 2017 r., wydane w sprawie I CSK 54/16). Wychodził bowiem z założenia, że przecież krąg dłużników się nie zmienia więc i wartość nieruchomości nie ulega zmianie.

 

Kredyt hipoteczny a rozwód

Aktualne stanowisko w zakresie uwzględnienia wartości hipoteki

Obecnie przyjmuje się, że w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego (tak kwestię tą ujmuje jedna z uchwał Sądu Najwyższego). A tym samym Sąd Najwyższy ukonstytuował regułę, pozwalając jednocześnie na odstępstwa od tejże reguły tak aby w specyficznych sytuacjach można było uwzględnić interesy byłych małżonków.

 

Rozwód a kredyt hipoteczny we frankach

Na pewno omawiając problematykę kredyt hipoteczny a rozwód nie można aktualnie pominąć kredytów frankowych. Najkrócej mówiąc nie ma różnic w tym zakresie, małżonkowie po rozwodzie nadal są odpowiedzialni za spłaty kredytu. Natomiast oczywiście nadal mogą pozwać bank o ustalenie nieważności umowy frankowej. Wymagane jest jednakże co do zasady, współdziałanie byłych małżonków. Z pozwem winni bowiem wystąpić wszyscy kredytobiorcy jako współuczestnicy konieczni.

 

Rozwód a kredyt zaciągnięty przez jednego małżonka

W przypadku innych kredytów, np. konsumpcyjnych może się zdarzyć, że w trakcie trwania związku małżeńskiego tylko jeden z małżonków zawrze umowę kredytową. Oczywiście wówczas stroną umowy kredytu z bankiem będzie wyłącznie ten małżonek, który zawarł umowę kredytu. Ale w stosunkach pomiędzy małżonkami znajdzie zastosowanie ogólna reguła wynikająca z art. 31 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którą środki wypłacone przez bank wejdą do majątku wspólnego obojga małżonków jako składnik majątkowy nabyty w czasie wspólności i mogą zostać wydane na różne cele, w tym na przykład na majątek osobisty małżonka, który umowy kredytu nie zawierał. W takiej sytuacji będą one nakładem na ten majątek pochodzącym z majątku wspólnego stron podlegającym po rozwodzie rozliczeniu według zasad określonych w art. 45 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Mam nadzieję, że pojęcie podział majątku a kredyt hipoteczny po lekturze niniejszego wpisy stało się Państwu bliższe.

Odrzucenie spadku przez małoletniego to jedno z tych zagadnień, z którymi czasem muszą sobie radzić rodzice. Jak wygląda taka procedura, jaki jest w niej udział sądu, jaką formę powinno przybrać odrzucenie spadku i w jakim termin ma to nastąpić dowiecie się Państwo z niniejszego wpisu.

Odrzucenie spadku przez małoletniego

Podstawy materialno-prawne i termin złożenia oświadczenia.

Odrzucenie spadku, w tym także odrzucenie spadku w imieniu dziecka, winno nastąpić w terminie określonym w art. 1015 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem termin sześciu miesięcy do odrzucenia spadku rozpoczyna bieg w dniu, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Termin przewidziany na odrzucenie spadku jest terminem zawitym. Jego upływ powoduje utratę uprawnienia do skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka wymaga wcześniejszej akceptacji ze strony sądu. W myśl bowiem art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Sąd opiekuńczy musi bowiem zbadać, czy zamierzona czynność prawna nie narusza prawa lub zasad współżycia społecznego oraz czy jest korzystna lub konieczna z punktu widzenia małoletniego. Odrzucenie spadku wymaga rozważenia pod kątem tego czy jest to rozwiązanie korzystne dla dziecka. Odrzucenie spadku bez zgody sądu byłoby czynnością nieważną. Tak tez przesądził Sąd Najwyższy w swoim postanowieniu z dnia 2 czerwca 2022 r., wydanym w sprawie o sygnaturze I CSK 219/22.
Jeżeli chodzi o złożenie oświadczenia w tym zakresie to w przypadku dzieci dziedziczących po swoich rodzicach, którzy wcześniej spadek odrzucili, termin do odrzucenia przez nich spadku biegnie od dnia, w którym rodzice małoletniego spadkobiercy złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku. Ten dzień zatem winien być traktowany jako dzień, po którym rozpoczyna się bieg terminu na wystąpienie do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka. Trzeba pamiętać, iż odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wymaga, poza zezwoleniem sądu, złożenia oświadczenia przez rodzica pod określonymi rygorami prawnymi, albowiem jeżeli rodzic nie złoży takiego oświadczenia lub złoży je w innym terminie z mocy art. 1015 § 2 kodeksu dziecko jako osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Może zdarzyć się także sytuacja gdy rodzic jeszcze przed upływem terminu, który ustawodawca przewidział na odrzucenie spadku zmarł. Wyjaśnić trzeba, że w takiej sytuacji w nauce prawa przyjęto, że termin ten w stosunku do nowego przedstawiciela zaczyna biec od nowa, w momencie nabycia przez niego jego własnej wiedzy o powołaniu do spadku jego pupila (tak np. P. Księżak, Glosa do post. SN z 28.5.2015 r., III CSK 352/14, Rej. 2016, Nr 3, s. 125–126).
Odrzucenie sadku przez małoletniego sąd bada w postępowaniu nieprocesowym, a dziecko może być uczestnikiem tego postępowania.
Jak wiadomo postępowania sądowe są raczej długotrwałe, a zatem może się zdarzyć, że nie będzie możliwe odrzucenie spadku w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się przez rodzica o prawie dziedziczenia przez dziecko. W takim przypadku w orzecznictwie wskazuje się, że jeżeli postanowienie sądu opiekuńczego uprawomocni się przed upływem tego terminu, możliwe jest jego dochowanie, a przedstawiciel ustawowy powinien złożyć stosowne oświadczenie przed notariuszem albo wniosek o jego przyjęcie do sądu spadku. Odmienna sytuacja zachodzi wtedy, gdy zezwolenie sądu opiekuńczego uprawomocni się po upływie wskazanego terminu, skoro jego dochowanie jest wówczas, z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy, niemożliwe. W tej sytuacji, wobec podobieństwa do tej sytuacji hipotezy przepisu art. 1017 k.c. pozwala na jego zastosowanie. Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawicieli ustawowych dziecka nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie oświadczenia w tym przedmiocie. Jeżeli postępowanie przed sądem opiekuńczym zakończyło się wcześniej, oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletniego może być złożone w dowolnym momencie, aż do upływu terminu. Jeżeli jednak zakończyło się później, powinno być złożone niezwłocznie, a zatem z uwzględnieniem ogółu okoliczności sprawy i należytej staranności zobowiązanego (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2019 r., sygn.akt II CSK 236/18).
Na koniec przypomnę, że jeżeli rodzice nie podejmą czynności, których skutkiem będzie odrzucenie spadku (nie wystąpią do sądu, nie złożą oświadczenia) dziecko nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Z kolei odrzucenie spadku w imieniu dziecka wywoła skutek jakby dziecko nie dożyło spadku, a tym samym w jego miejsce wstępują jego następcy prawni, którzy w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania mogą złożyć własne oświadczenia spadkowe.

Odrzucenie spadku przez małoletniego

Forma odrzucenia spadku.

Pozostaje wyjaśnić czy odrzucenie spadku przez małoletniego wymaga zachowania jakiejś szczególnej formy, skoro rodzice muszą się legitymować wcześniejszą zgodą sądu. Jak wcześniej napisałam odrzucenie spadku wymaga zdecydowanie złożenia przez rodziców oświadczenia. Złożenie oświadczenia może nastąpić w dwójnasób, przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie.
Jeżeli rodzice wybiorą formę notarialną wówczas, zgodnie z przepisami, notariusz prześle oświadczenie do sądu spadku czyli sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Podobnie postąpi sąd, który przyjął oświadczenie, także na tym sądzie ciąży obowiązek przekazania oświadczenia do sądu spadku.

Oświadczenie, którego przedmiotem jest odrzucenie spadku, może być również złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.

Oświadczenie to ma co do zasady nieodwołalny charakter. Gdyby jednak odrzucenie spadku w imieniu dziecka zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, możliwe jest uchylenie się od skutków takiego oświadczenia woli.

Zgodnie z treścią art. 641 kodeksu postępowania cywilnego oświadczenie takie powinno zawierać:
• imię i nazwisko zmarłego, datę i miejsce śmierci i miejsce ostatniego zamieszkania (powinien być podany dokładny adres, w celu ustalenia sądu właściwego – w dużych miastach zazwyczaj jest więcej niż jeden sąd rejonowy);
• tytuł powołania do spadku – ustawa lub testament;
• treść złożonego oświadczenia – określenie, czy spadkobierca przyjmuje spadek wprost, przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub odrzuca spadek;
• wymienienie wszystkich osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, wraz z ich miejscami zamieszkania (o ile są spadkobiercy znane);
• wymienienie wszystkich testamentów znanych spadkobiercy, oraz ich treści i miejsca przechowywania.

Często słyszę pytania o to jak zrzec się spadku, kiedy jest to możliwe, pod jakimi warunkami.

Poniżej postaram się wyjaśnić czym jest zrzeczenie się spadku,  a czym jest zrzeczenie się dziedziczenia, w czym te instytucje są podobne, a czym się one od siebie różnią, niejednokrotnie są one bowiem mylone. Przede wszystkim w obu przypadkach dany spadkobierca jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Zrzeczenie się dziedziczenia jest jednak jednostronną czynnością prawną spadkobiercy, a zrzeczenie się dziedziczenia jest umową spadkodawcy ze spadkobiercą. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone dopiero po śmierci spadkodawcy, zaś zrzeczenie się dziedziczenia następuje jeszcze za życia przyszłego spadkodawcy.

Bardziej szczegółowe informacje znajdziecie Państwo w poniższym wpisie.

 

Zrzeczenie się dziedziczenia

Informacje ogólne.

Zrzeczenie się dziedziczenia jest możliwe na podstawie art. 1048 kodeksu cywilnego. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Zawarcie takiej umowy, co oczywiste i jak wspomniałam na wstępie, ma miejsce za życia spadkodawcy, a zatem gdyby więc doszło do jej zawarcia przez pełnomocnika po śmierci mocodawcy (zrzekającego się lub spadkodawcy), byłaby ona umową nieważną.

Zrzeczenie się dziedziczenia może nastąpić tylko w odniesieniu do dziedziczenia ustawowego, nie ma takiej możliwości w przypadku dziedziczenia testamentowego.

Możliwe jest późniejsze anulowanie skutków prawnych umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. W tym celu konieczne jest zawarcie kolejnej umowy  uchylającej wcześniej zawartą umowę zrzeczenia się dziedziczenia.

Spadkodawca może pozbawić prawa do dziedziczenia swojego spadkobiercę ustawowego poprzez sporządzenie testamentu negatywnego czyli testamentu, w którym wydziedziczy spadkobiercę. W takim przypadku nie trzeba uzyskać zgody spadkobiercy. Powstaje zatem pytanie po co w takim razie zawierać umowę o zrzeczenie się dziedziczenia skoro efekt ten można osiągnąć poprzez ów testament. Otóż, jest jedna zasadnicza różnica w takiej sytuacji, a mianowicie wydziedziczenia czyli pozbawienia prawa do zachowku można dokonać jedynie w określonych sytuacjach przewidzianych wyraźnie w przepisach prawa. We wszystkich innych przypadkach można zawrzeć właśnie umowę o zrzeczenie się dziedziczenia.

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może być zawarta przez pełnomocnika. W takim przypadku konieczne jest pełnomocnictwo rodzajowe bądź szczególne.

Należy pamiętać, że możliwe jest także zawarcie umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku. Tak wynika z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r., sygn.akt III CZP 110/16.

 

Zrzeczenie się dziedziczenia

Skutki prawne.

Zrzeczenie się dziedziczenia pociąga za sobą określone skutki. Skutkiem prawnym zawarcia takiej umowy jest wykluczenie od dziedziczenia ustawowego zrzekającego się i jego zstępnych tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku, co pociąga za sobą także utratę prawa do zachowku. Trzeba pamiętać, że zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1972 r., sygn.akt III CZP 26/72 spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu.

Zrzeczenie się dziedziczenia przez jedną z osób uprawnionych do zachowku powoduje także określone konsekwencje w zakresie zachowku należnego pozostałym osobom. W myśl bowiem art. 992 kodeksu cywilnego, przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia. W konsekwencji, zrzeczenie się dziedziczenia przez jednego z uprawnionych powiększa zachowek przysługujący pozostałym.

Umowa o zrzeczenia się dziedziczenia zmniejsza jednocześnie obciążenie spadku długiem o pokrycie roszczeń o zachowek.

 

Zrzeczenie się spadku

Zrzeczenie się spadku to potoczne określenie instytucji jaką jest odrzucenie spadku. Art. 1015 kodeksu cywilnego stanowi, że oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, przy czym brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym wyżej jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zrzeczenie się spadku jest jednostronną czynnością prawną spadkobiercy, tylko i wyłącznie od jego woli zależy czy będzie on chciał spadek dziedziczyć. Czasem potrzebna jest jeszcze do tego zgoda sądu, będzie ona wymagana tam gdzie następować będzie odrzucenie spadku przez małoletniego, o czym napiszę w kolejnym wpisie. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin o jakim mowa w cytowanym przepisie jest bezskuteczne.

Odrzucenie spadku nie może nastąpić za życia spadkobiercy. Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Spadek może odrzucić zarówno spadkobierca ustawowy, jak i testamentowy.

Zrzeczenie się spadku wymaga zachowania ściśle określonej formy prawnej, a mianowicie oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

 

Zrzeczenie się spadku

Możliwość zrzeczenia się spadku na korzyść innego spadkobiercy.

Niejednokrotnie formułowane są w stosunku do mnie pytania ze strony klientów czy jest możliwe zrzeczenie się spadku na rzecz innej osoby. Wyjaśniam zatem, że do kwestii tej odnosi się wprost postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1984 r., sygn.akt III CRN 35/84, zgodnie z tezą którego „przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości „zrzeczenia się spadku” czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy. Spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia tylko w drodze umowy notarialnej zawartej z przyszłym spadkodawcą (art. 1048 kc)”. Aby osiągnąć podobny cel jak zrzeczenie się spadku należałoby po prostu zawrzeć umowę zbycia spadku, uregulowaną w art. 1051 kodeksu cywilnego. Wówczas możliwe jest osiągnięcie właśnie takiego skutku. Samo tylko odrzucenie spadku po zmarłym, nie spowoduje przy wielkości spadkobierców, że udział jednego z nich przejdzie na innego, konkretnie wskazanego spadkobiercę.

Często słysząc o testamencie usłyszycie Państwo także takie pojęcie jak wydziedziczenie. Instytucja ta jest szczegółowo uregulowana w kodeksie cywilnym i pociąga za sobą bardzo niekorzystne dla wydziedziczonego skutki.
Z jakich przyczyn może nastąpić wydziedziczenie, jak tego dokonać i jakie konsekwencje się z tym wiążą dowiecie się Państwo z niniejszego wpisu.

 

Wydziedziczenie

W pierwszej kolejności wskazać trzeba, że wydziedziczenie może nastąpić tylko w ważnym testamencie. Testament w zasadzie może się ograniczać tylko do wydziedziczenia, nie musi zawierać innych rozrządzeń spadkodawcy na wypadek śmierci. Wydziedziczenie musi całkowicie być bezwarunkowe, nie można uzależnić go od spełnienia bądź niespełnienia określonych przesłanek, nie może być również ograniczone terminem.
Wydziedziczenie, zgodnie z brzmieniem art. 1008 kodeksu cywilnego, jest możliwe jeżeli uprawniony do zachowku:
• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Inne niż wymienione przyczyny czynią wydziedziczenie bezskutecznym.
Wydziedziczenie powinno być skonkretyzowane podmiotowo, a więc obejmować wskazanie konkretnej osoby, której ono dotyczy.
Jak wskazano w wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14 września 2020 r., sygn.akt I ACa 49/19 aby wydziedziczenie było skuteczne spadkodawca winien opisać w testamencie przykłady konkretnych zachowań uprawnionego do zachowku, które wypełniałyby ustawowe przesłanki, nie jest zaś wystarczające posłużenie się ogólnymi sformułowaniami, bez wskazania konkretnych zachowań lub rodzaju obowiązków. Oznacza to, że przyczyna wydziedziczenia powinna zostać w testamencie sformułowana in concreto (być jednoznacznie sformułowana i opisana, z powołaniem się na konkretne przypadki), a nie podana in abstracto (bez odwołania się do konkretnych przykładów).
Wydziedziczenie będzie nieskuteczne, jeżeli jego przyczyna nie wynika z treści testamentu – nawet gdyby w rzeczywistości przyczyna wydziedziczenia zachodziła.
Przesłanki usprawiedliwiające wydziedziczenie powinny istnieć co najmniej w momencie sporządzania przez spadkodawcę testamentu wydziedziczającego.
Wydziedziczenie w testamencie może zostać odwołane poprzez odwołanie tegoż testamentu.
Ponieważ uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych jest statystycznie najczęstszą przyczyną wydziedziczenia zwrócę tylko uwagę na stanowisko wyrażone w orzecznictwie, zgodnie z którym spadkodawca, z uwagi na swoją postawę względem spadkobiercy uprawnionego do zachowku i brak jakiegokolwiek zainteresowania tym spadkobiercą, nie może skutecznie wydziedziczyć tego spadkobiercy wskazując, że ten ostatni niedopełniał względem niego obowiązków rodzinnych ( tak np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 15.4.2015 r., I ACa 985/14).
Wydziedziczenie nie obejmuje zstępnych wydziedziczonego.

 

Co znaczy wydziedziczyć

Na pytanie co znaczy wydziedziczyć należy odpowiedzieć, że wydziedziczenie jest po prostu szczególną okolicznością wyłączającą prawo do zachowku. Stanowi ono wyraz podjętej przez spadkodawcę decyzji o pozbawieniu danej osoby określonych korzyści, jakie by jej przypadły ze spadku, o ile spełnione zostaną przesłanki związane z negatywnym zachowaniem w stosunku do spadkodawcy bądź osoby mu bliskiej.
Wydziedziczenie jest pozbawieniem zachowku, a nie innych uprawnień przysługujących określonym osobom na wypadek śmierci spadkodawcy.
Aby wydziedziczenie było ważne i skuteczne muszą być łącznie spełnione następujące przesłanki:
• musi być dokonane go w ważnym testamencie,
• dokonane z przyczyny wymienionej w art. 1008 kodeksu cywilnego,
• nie może nastąpić przebaczenie przez spadkodawcę osobie wydziedziczanej.

Kogo można wydziedziczyć

Zgodnie z art. 1008 kodeksu cywilnego, już wcześniej przywołanym wydziedziczyć można zstępnych, małżonka i rodziców.
Nie ma potrzeby wydziedziczenia takiej osoby, której nie przysługuje roszczenie o zachowek, a więc na przykład osobie uznanej za niegodną dziedziczenia, albo takiej której która zrzekła się dziedziczenia.
Precyzyjnie zatem na pytanie kogo można wydziedziczyć należałoby odpowiedzieć, że wydziedziczenie objąć może zstępnych, małżonka i rodziców spadkodawcy, którzy w danej sytuacji byliby powołani z mocy ustawy do dziedziczenia.

 

Wydziedziczenie a zachowek

Mówiąc o wydziedziczeniu należy wyjaśnić czym jest tzw. testament negatywny, a to z tego względu, że testament negatywny nie stanowi wydziedziczenia określonego w art. 1008 kodeksu cywilnego. Testament ten to wyłączenie danej osoby od dziedziczenia. Jego skutkiem jest co do zasady dziedziczenie ustawowe z pominięciem wyłączonego. Jest to takie rozrządzenie, w którym spadkodawca nie podał przyczyny wyłączenia od dziedziczenia, bądź też takie, w którym przyczyna ta nie mieści się w dyspozycji art. 1008 kodeksu cywilnego.
Jak wskazuje się w judykaturze wyłączenie od dziedziczenia testamentem negatywnym nie pozbawia takiego spadkobiercy prawa do zachowku (tak uchwała Sądu Najwyższego z 10.4.1975 r., sygn.akt III CZP 14/75).
O zachowku przeczytać Państwo więcej tutaj.
W myśl art. 1010 § 1 kodeksu cywilnego spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Przebaczenie spadkobiercy może nastąpić także po wydziedziczeniu go w testamencie i do swej skuteczności nie wymaga zachowania formy testamentowej (tak uchwała Sądu Najwyższego z 19.10.2018 r., sygn.akt III CZP 37/18).

 

Mam nadzieję, że po lekturze tego wpisu będą Państwo już mieli świadomość czym jest wydziedziczenie.