Ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków na żądanie wierzyciela

W obecnym stanie prawnym, co do zasady, jeżeli jeden z małżonków nie wyrazi zgody na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego z nich, wierzyciel nie może domagać się zaspokojenia z majątku wspólnego tychże małżonków. To rozwiązanie w zasadzie uniemożliwia wierzycielowi skierowanie egzekucji do tych składników majątkowych, które objęte są wspólnością majątkową małżeńską, jeżeli wierzyciel nie zadba uprzednio wcześniej o swoje interesy i nie uzyska zgody drugiego małżonka. W sposób wzorcowy dbają o to głównie banki, które bezwzględnie wymagają aby na umowie kredytowej znalazły się podpisy obu małżonków. Niemożność prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego trwa z reguły dopóty, dopóki małżonkowie pozostają w ustroju wspólności małżeńskiej. Najczęściej wspólność ta ustaje w wyniku rozwodu lub śmierci jednego z małżonków. Aczkolwiek ustawodawca – wychodząc naprzeciw interesom wierzyciela – w pewnych przypadkach dał również i jemu uprawnienie do zwalczania takiego niekorzystnego dlań stanu rzeczy. Precyzyjniej, art. 52 § 1a ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej k.r.o.) stanowi, iż ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Aby wierzyciel mógł skutecznie wystąpić z takim powództwem po pierwsze jego wierzytelność musi istnieć i musi być ona już wymagalna. Nie ma natomiast znaczenia to jaki stosunek prawny stanowi źródło jej powstania, jak również to kiedy ta wierzytelność de facto powstała.
Wierzyciel nie musi przy tym wykazywać bezskuteczności egzekucji z majątku osobistego jednego z małżonków. Wystarczające do wystąpienia z powództwem będzie wykazanie, iż nie może otrzymać klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową.
Rodzi się zatem pytanie czy powództwo wierzyciela o ustanowienie rozdzielności majątkowej zawsze zostanie uwzględnione przez sąd, na które należy udzielić odpowiedzi przeczącej albowiem po pierwsze wierzyciel musi uprawdopodobnić, że w wyniku podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka nastąpi chociażby częściowe zaspokojenie jego wierzytelności. Judykatura uznaje przy tym, że instytucja z art. 52 § 1a k.r.o. – jako ingerująca w wolność i swobodę małżonków – powinna być stosowana z dużą ostrożnością, a zawarte w tym przepisie przesłanki należy interpretować ściśle, a nie rozszerzająco. W szczególności nie można dopuścić do sytuacji, w której powództwo zostanie wniesione nie w celu zaspokojenia należności wierzyciela, ale szykanowania małżonka bądź też małżonków (patrz wyrok Sąd Okręgowy w Nowym Sączu z dnia 15.10.2013 r., sygn.akt III Ca 464/13), a ponadto w szczególnie uzasadnionych wypadkach dopuszcza się możliwość zastosowania przewidzianej w art. 5 kodeksu cywilnego konstrukcji nadużycia prawa i oddalenie powództwa wierzyciela (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 kwietnia 2014 r., sygn.akt II CSK 387/13). Tym samym jeżeli np. wspólny majątek małżonków będzie znacznie obciążony hipotekami czy zastawami, co skutkować będzie brakiem realnej możliwości spłaty należności wierzyciela, powództwo jego o ustanowienie rozdzielności majątkowej może zostać oddalone.

Zagadnienia proceduralne
Sprawy o ustanowienie rozdzielności majątkowej – bez względu na wartość przedmiotu sporu – należą do właściwości rzeczowej sądu rejonowego.
Na podstawie art. 27 pkt 6 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłata od pozwu wynosi 200 zł.
Wysokość minimalnego wynagrodzenia radcy prawnego (analogicznie adwokata) za reprezentowanie powoda/pozwanych w niniejszym postępowaniu to kwota 360 zł (§ 10 ust 1 pkt 7 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu).
Wierzyciel wytaczający powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej powinien pozwać oboje małżonków, pomiędzy którymi występuje zarówno współuczestnictwo konieczne i jednolite.
Postępowanie w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej toczy się w trybie procesowym (patrz uchwała Sądu Najwyższego z 15 października 1991 r., III CZP 96/91).
W tego rodzaju sprawach sąd nie może się oprzeć wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych przez stronę pozwaną.

Sposób zaspakajania wierzyciela ze składników objętych dotychczas wspólnością majątkową
Uzyskanie przez wierzyciela orzeczenia ustanawiającego ustrój rozdzielności majątkowej między dłużnikiem i jego współmałżonkiem stanowi przysłowiowy pierwszy krok do zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności.
W sytuacji bowiem gdy wspólność majątkowa ustaje, wierzyciel jednego z małżonków może zająć prawo swojego dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego. Takie uprawnienie statuuje dla niego art. 912 kodeksu postępowania cywilnego. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14 lipca 2017 roku wydanym w sprawie II CSK 718/16 „w wyniku skutecznego zajęcia uprawnienia dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego wierzyciel na podstawie art. 887 § 1 w zw. z art. 902 i 912 § 1 k.p.c. staje się legitymowany czynnie do żądania podziału majątku małżonków. W wyniku zajęcia uprawnienia do dokonania podziału wierzyciel realizuje to uprawnienie dłużnika na podstawie tzw. substytucji procesowej i może samodzielnie złożyć wniosek o dokonanie odpowiedniego podziału majątku dłużnika”.
Finalnie, wierzyciel będzie mógł poszukiwać zaspokojenia z przedmiotów, które w wyniku podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka otrzymał dłużnik, z sumy pieniężnej otrzymanej przez dłużnika od jego małżonka tytułem spłaty lub dopłaty lub z wierzytelności, która z tytułu spłaty lub dopłaty przysługuje dłużnikowi od jego małżonka.
Po zakończeniu postępowania działowego wierzyciel w ciągu miesiąca może zażądać w postępowaniu egzekucyjnym, w którym nastąpiło zajęcie, przeprowadzenia egzekucji ze wszystkich albo wskazanych przez niego składników majątku, które przypadły dłużnikowi.
Omawiana instytucja nie jest na pewno szczególnie szybka i prosta w procedowaniu ale w wielu przypadkach stanowi dla wierzyciela jedyną możliwą drogę wyegzekwowania należności dlatego też warto z pewnością o niej pamiętać.

Jeżeli potrzebują Państwo pomocy prawnej w podobnej sprawie zapraszam do skorzystania z usług mojej Kancelarii. Szczegóły (koszt, zakres i termin realizacji usługi) można ustalić telefonicznie pod nr.: 694 433 846 w godzinach 07.00-20.00 lub za pośrednictwem e-mail: katarzyna.siwiec@radca.prawny.org.pl

    *Wyrażam zgodę na przetwarzanie danych na warunkach określonych w podzakładce RODO