Zabezpieczenie alimentów jest wyjątkiem od ogólnej reguły obowiązującej w polskim porządku prawnym, zgodnie z którą zabezpieczenie nie może prowadzić do zaspokojenia roszczenia. Zabezpieczenie alimentów na czas rozprawy de facto prowadzi bowiem do tymczasowego ale jednak zaspokojenia roszczeń uprawnionego, dlatego nazywane jest zabezpieczeniem nowacyjnym.

Udzielić go może sąd na rozprawie albo na posiedzeniu niejawnym.

Przepisy dotyczące tego zabezpieczenia generalnie zawierają wiele rozwiązań szczególnych, nie tylko co do sposobu zabezpieczenia ale i wykonania postanowienia o zabezpieczeniu.

Zabezpieczenie alimentacyjne

W pierwszej kolejności należy odpowiedzieć na pytanie co to jest zabezpieczenie alimentacyjne. Otóż, jest to tymczasowe, bo ustalane jedynie na czas trwania postępowania o zasądzenie alimentów, rozstrzygnięcie sądu co do obowiązku zapłaty określonej sumy od pozwanego. Zabezpieczenie alimentów jest udzielane przez sąd tylko i wyłącznie na wniosek osoby zainteresowanej – w formie postanowienia. Bardzo ważne jest zatem aby osoba uprawniona, a najczęściej jej przedstawiciel ustawowy, sformułował pisemnie wniosek o zabezpieczenie alimentów.

Sąd może udzielić zabezpieczenia polegającego na zobowiązaniu obowiązanego do zapłaty uprawnionemu jednorazowo albo okresowo określonej sumy pieniężnej w sprawach o alimenty. Poza tym mogą być stosowane inne sposoby zabezpieczenia, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że w konkretnym wypadku właściwszy byłby któryś z innych sposobów zabezpieczenia.

Do udzielenia zabezpieczenia roszczenia o alimenty wymagane jest jedynie uprawdopodobnienie przez uprawnionego istnienia roszczenia. Aby uzyskać zabezpieczenie alimentacyjne nie ma natomiast potrzeby wykazywania interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia (tak np. postanowienie Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 23 października 2019 r., sygn.akt VIII Cz 960/19).

Zabezpieczenie alimentów

Art. 753 kodeksu postępowania cywilnego mówi o tym jak może wyglądać zabezpieczenie alimentów, ale przepisy nie uszczegóławiają o jakich sprawach o alimenty dokładnie jest mowa. W związku z czym należy trzeba wiedzieć, iż te regulacją tą będą objęte sprawy o zasądzenie alimentów po raz pierwszy, a także sprawy o podwyższenie alimentów. Co do zasady zaś sprawą o alimenty nie jest sprawa o obniżenie alimentów lub uchylenie obowiązku alimentacyjnego, inicjowana przez obowiązanego do uiszczania alimentów. Aczkolwiek w orzecznictwie dopuszcza się zabezpieczenie alimentacyjne w trakcie postępowania o uchylenie lub obniżenie obowiązku alimentacyjnego poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia III CZP 3/82).

Ponadto pomimo, że sprawy z powództwa jednego z małżonków przeciwko drugiemu o zasądzenie określonej kwoty pieniężnej tytułem przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, opartego na treści art. 27 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie uznaje się za klasyczną sprawę o alimenty, zabezpieczenie alimentów – czy też bardziej prawidłowo tego obowiązku – w tych typach spraw też jest możliwe.

Zabezpieczenie alimentów może mieć teoretycznie miejsce również wtedy, gdy uprawiony dochodzi zasądzenia alimentów z datą wsteczną. Generalnie bowiem niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. Trzeba jednak pamiętać, że wniosek o zabezpieczenie alimentów z datą wsteczną musi przede wszystkim wykazywać istnienie tychże niezaspokojonych potrzeb. Bez wykazania tej okoliczności, sąd wniosek taki oddali.

Zabezpieczenie alimentów a kwota.

Niezwykle interesującą kwestią jest na pewno zagadnienie takie jak: zabezpieczenie alimentów a wysokość alimentów. Przede wszystkim trzeba zatem pamiętać, iż fakt, że sąd wyda postanowienie nakazujące uiszczanie np. przez ojca dziecka w trakcie postępowania określonej kwoty jako zabezpieczenie alimentów, nie oznacza automatycznie, że taka dokładnie kwota alimentów na koniec zostanie ustalona. Należy pamiętać, iż sąd rozpoznając wniosek o alimenty z zabezpieczeniem jest związany granicami wniosku w zakresie wysokości żądanego świadczenia alimentacyjnego. Oznacza to, iż sąd nie może wydać postanowienia zabezpieczającego w kwocie wyższej niż domagał się tego sam uprawniony. Nie oznacza to jednakże, że wyda postanowienie na kwoty takie jak tenże ubezpieczony wskaże, gdyż sąd orzeka w sposób dyskrecjonalny, swobodnie decydując o wysokości kwot. Ale nie należy też sądzić, że sąd może określić kwotę w sposób zupełnie dowolny, gdyż powinien generalnie orzekać z uwzględnieniem tych przesłanek, które o wysokości alimentów decydują tj. przesłanek określonych w art. 135 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Dlatego też warto dołożyć starań aby pozew o alimenty z zabezpieczeniem został napisany w taki sposób, aby pozwalał na uzyskanie maksymalnego zabezpieczenia. Mając na uwadze długotrwałość postępowań sądowych, bywa to naprawdę ważną kwestią.

Trzeba w tym miejscu wyjaśnić jeszcze jedną rzecz, a mianowicie co się dzieje w sytuacji, gdy kwota alimentów jest znaczenie wyższa niż kwota przewidziana w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia – czy jest możliwe wyrównanie zabezpieczenia alimentów, odpowiedź jest twierdząca bo zasadą jest, że sąd zasądza alimenty od daty złożenia pozwu ale co istotne nie działa to w drugą stronę tj. jeżeli zasądzone zostaną alimenty w wysokości niższej chociażby pozwany nie będzie mógł skutecznie dochodzić zwrotu tych świadczeń (patrz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20.10.2010 r., sygn.akt III CZP 59/10).

Ostatnią rzeczą, którą chciałaby poruszyć jest to kiedy upada zabezpieczenie alimentów – pomimo, że postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia stanowi samoistną podstawę świadczeń to jednak udzielane jest jedynie na czas trwania postępowania sądowego.  Zgodnie z przepisami udzielone zabezpieczenie upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, a na wniosek obowiązanego sąd wydaje postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia.

Upadłość konsumencka została wprowadzona ustawą z dnia 5.12.2008 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze oraz ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Początkowo była to instytucja mało efektywna, stopniowo jej przepisy zaczęto zatem łagodzić i szczególnie po ostatniej nowelizacji ilość osób fizycznych, które zdecydowały się na ogłoszenie upadłości jest znacznie większa. Obawiam się, że w związku ze znaczącą podwyżką stóp procentowych oraz rosnącą inflacją ogłoszenie upadłości konsumenckiej stanie się jeszcze bardziej powszechnym zjawiskiem, stąd też postaram się poniżej trochę tą instytucję przybliżyć.

Co to jest upadłość konsumencka.

Na pytanie co to jest upadłość konsumencka lub na czym polega upadłość konsumencka należy odpowiedzieć w ten sposób, iż jest  to postępowanie upadłościowe, które może toczyć się wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej. Bankructwo konsumencie to sposób na oddłużanie. Wynika to z brzmienia art. 2 ust 2 ustawy Prawo upadłościowe, zgodnie z którym to przepisem upadłość konsumencka powinna być prowadzona tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej skutkujące w efekcie wydaniem postanowienia sądu o umorzeniu całości niezaspokojonych w postępowaniu zobowiązań upadłego powoduje, że zobowiązania te wygasają i nie mogą być skutecznie dochodzone (por. wyrok SA w Gdańsku, sygn.akt I ACa 867/18).

Upadłość konsumencka z założenia jest postępowaniem dość szybkim i mało skomplikowanym.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką, poza typowym konsumentem? Otóż może ją ogłosić także rolnik prowadzący gospodarstwo rolne, pod warunkiem że nie prowadzi równoległa innej działalności gospodarczej lub zawodowej.

Nadal toczy się dyskusja praktyków czy upadłość konsumencka może się toczyć także wobec osoby wpisanej do CEiDG ale nie prowadzącej rzeczywistej działalności gospodarczej. Część dyskutantów twierdzi, że ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest wówczas możliwe tylko w wypadku, w którym dana osoba nigdy nie podjęła działalności gospodarczej pomimo jej zarejestrowania. Podobne wątpliwości pojawiają się wobec osób, które zawiesiły prowadzoną działalność.

Upadłość konsumencka może się toczyć ponadto wobec byłych wspólników spółek kapitałowych oraz spółek osobowych ponoszącym odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem.

Mam nadzieję, że udało mi się udzielić przynajmniej w jakiejś części odpowiedzi na to co to jest upadłość konsumencka.

Upadłość konsumencka.

Odmienna regulacja.

Upadłość konsumencka stanowi odrębne postępowanie upadłościowe, które różni się w wielu aspektach od innych postępowań. W szczególności ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest bowiem prawem, a nie obowiązkiem osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. W przypadku przedsiębiorcy jest to zaś obowiązek. Ponadto w myśl art. 491² ust. 2 ustawy możliwe jest ogłoszenie upadłości i prowadzenie postępowania w sytuacji, gdy konsument ma jednego tylko wierzyciela. Poza tym upadłość konsumencka bez majątku jest jak najbardziej możliwa, o czym będzie mowa jeszcze niżej. Poza tym ograniczone są obowiązki sprawozdawcze syndyka w zakresie raportów okresowych w toku postępowania, a ponadto syndyk nie ma obowiązku zawiadamiania o upadłości placówek pocztowych (przesyłki adresowane do osób ogłaszających upadłość konsumencką będą nadal trafiać do nich). To tylko niektóre z odrębności.

Przy ocenie dopuszczalności ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej sąd w pierwszej kolejności bada konsumencką zdolność upadłościową dłużnika.  W uproszczeniu należy wskazać, że konsumencka zdolność upadłościowa oznacza możność bycia podmiotem, wobec którego dopuszczalne jest wszczęcie odrębnego postępowania upadłościowego wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej oraz prowadzenie tego postępowania w oparciu o przepisy dotyczące upadłości konsumenckiej.

Upadłość konsumencka.

Wady i zalety. Koszty postępowania upadłościowego.

Ogłoszenie bankructwa niesie zasadniczą korzyść w postaci oddłużenia, ale istnieją także słabe strony upadłości konsumenckiej. Przede wszystkim majątek upadłego wchodzi do masy upadłości. Najgorszą sytuacją dla upadłych jest np. utrata takich składników majątkowych jak mieszkanie czy dom. Ponadto wspólny majątek upadłego i jego małżonka również zasila masę upadłości. Częściowo o negatywnych skutkach upadłości dla małżonka upadłego przeczytacie Państwo tutaj: Upadłość jednego z małżonków a podział majątku wspólnego Kielce | Radca prawny Kielce – Katarzyna Siwiec

Na pewno słabe strony upadłości konsumenckiej to okoliczność, że w czasie wykonywania planu spłaty wierzycieli upadły nie może dokonywać czynności prawnych, dotyczących jego majątku, które mogłyby pogorszyć jego zdolność do wykonania planu spłaty wierzycieli, bez zgody sądu. Upadłość konsumencka wiąże się też z tym, że upadły jest obowiązany składać sądowi corocznie,  sprawozdanie z wykonania planu spłaty wierzycieli. Ogłoszenie upadłości powoduje też, że uaktywnia się rejestr upadłości.

Z kolei duża korzyść to ta, że upadłość konsumencka bez majątku jest możliwa. Innymi słowy, ogłoszenie upadłości jest możliwe także wtedy gdy dłużnik nie ma majątku pozwalającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. W tym miejscu czas nadmienić, że upadłość konsumencka wiąże się z pewnymi kosztami, Opłata od złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wynosi 30 zł. Do tego trzeba też liczyć się z kosztami powstałymi w trakcie postępowania takimi jak np. wynagrodzenie syndyka. Wynoszą one z reguły kilka tysięcy złotych. Tak więc ogłoszenie upadłości nie jest instytucję bezkosztową, czego trzeba też mieć świadomość składając wniosek. Upadłość konsumencka bez majątku  jest możliwa dlatego, że ustawa nie przewiduje wymogu aby na dzień złożenia wniosku istniała jakaś masy upadłości. Jeżeli taka istnieje służyć będzie zaspokojeniu kosztów postępowania i spłacie wierzycieli. Jeżeli zaś majątku nie ma, to upadłość konsumencka będzie przebiegać w ten sposób, że zarówno koszty, jak i spłata wierzyciela zostanie ustalone w planie spłaty.

Jak ogłosić upadłość konsumencką.

Wyżej wyjaśniłam kto może ogłosić upadłość konsumencką więc pozostaje wskazać jak można to zrobić. Ogłoszenie upadłości inicjowane jest poprzez złożenie wniosku. Wniosek ten składa się na specjalnym, urzędowym formularzu. Upadłość konsumencka podlega właściwości sądu, w okręgu którego zamieszkuje dłużnik, więc to w tym sądzie należy złożyć wniosek. Sądem upadłościowym jest sąd rejonowy – sąd gospodarczy.

Zgodnie z ustawą, wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zawierać:

1) imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, adres oraz numer PESEL dłużnika, a jeżeli dłużnik nie posiada numeru PESEL – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;

1a) NIP dłużnika, jeżeli dłużnik miał taki numer w ciągu ostatnich dziesięciu lat przed dniem złożenia wniosku;

2) wskazanie miejsc, w których znajduje się majątek dłużnika;

3)wskazanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie;

4)aktualny i zupełny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;

5) spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty;

6)spis wierzytelności spornych z zaznaczeniem zakresu w jakim dłużnik kwestionuje istnienie wierzytelności; wskazanie wierzytelności w spisie wierzytelności spornych nie stanowi jej uznania;

7) listę zabezpieczeń ustanowionych na majątku dłużnika wraz z datami ich ustanowienia, w szczególności hipotek, zastawów i zastawów rejestrowych;

8)informację o osiągniętych przychodach oraz o kosztach poniesionych na swoje utrzymanie oraz osób pozostających na utrzymaniu dłużnika, w ostatnich sześciu miesiącach przed dniem złożenia wniosku;

9) informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;

10)informację o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich dwunastu miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł;

11)oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku.

Wniosek o ogłoszenie upadłości może złożyć także wierzyciel, o czym trzeba pamiętać.

Upadłość konsumencka, co bardzo ważne, nie musi być postępowaniem jednorazowym, można ją bowiem ogłaszać wielokrotnie ale nie częściej niż raz na 10 lat.

Upadłość konsumencka.

Statystyki.

Aby zobrazować jak upadłość konsumencka zmienia się od początków jej wprowadzenia i jaka jest jej popularność wskazać należy, że w poprzednim roku upadłość tą ogłosiło ponad 18.000 osób, w tym roku już ponad 7.000 konsumentów. Upadłość konsumencka dotyczyła osób w średnim i starszym wieku, a nawet niepełnoletnich. Najmłodszy z upadłych miał jedynie 12 lat. Tytułem ciekawostki, jeżeli spojrzymy na płeć to upadłość konsumencka jest częstsza u mężczyzn niż u kobiet. Te dane dowodzą, jak wielu osób może w Polsce dotyczyć ta właśnie problematyka.

Już tylko na marginesie wspomnę, że taką samą popularnością nie cieszy się już możliwość zawierania układu z wierzycielami pomimo, że ustawodawca przewidział możliwość złożenia w tym celu wniosku do sądu upadłościowego zawierającego  wstępną propozycją układową. Co prawda pozwala to oszczędzić majątek i przy pomocy doradcy restrukturyzacyjnego dyskutować z wierzycielem o spłacie długu, ale zainteresowanych tą opcją dłużników jest nieporównywalnie mniej.

Mam nadzieję, że po krótkiej lekturze niniejszego wpisu wiecie Państwo co to jest upadłość konsumencka, kto może ogłosić upadłość konsumencką i jakie skutki mniej więcej upadłość konsumencka niesie za sobą dla upadłego.

W dobie znacznego wzrostu cen materiałów budowlanych coraz większym zainteresowaniem cieszy się odstąpienie od umowy o roboty budowlane. Wielu wykonawców, którzy podpisali umowy jakiś czas temu, w innych uwarunkowaniach rynkowych, szuka sposobów na uniknięcie strat poprzez wykorzystanie właśnie tej możliwości. Czasem także inwestor jest zainteresowany zaniechaniem rozpoczętej inwestycji budowlanej.

Umowa o roboty budowlane może przewidywać umowne prawo odstąpienia, a dodatkowo ustawodawca wprowadza szereg przesłanek ustawowych, o których będzie mowa poniżej.

Inwestor

Inwestor może być podmiotem publicznym, jak również podmiotem prywatnym. W tym pierwszym przypadku będą miały zastosowanie przede wszystkim przepisy ustawy Prawo Zamówień Publicznych. W pozostałych przypadkach Kodeks cywilny. Odstąpienie od umowy o roboty budowlane będzie mogło zatem mieć swoje źródło w przepisach tych dwóch ustaw, bądź w samej umowie stron.

Odstąpienie od umowy o dzieło

W pierwszej kolejności omówię te okoliczności, w których odstąpienie od umowy o roboty budowlane opierać się będzie na przepisach regulujących odstąpienie od umowy o dzieło.  Zgodnie bowiem z treścią art. 656 § 1 KC w sytuacji gdy inwestor zamierza odstąpić od umowy przed ukończeniem obiektu stosuje się odpowiednio przepisy o umowie o dzieło. Na kanwie tego odesłania, inwestor będzie mógł odstąpić od umowy w przypadku gdy:

– wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub zakończeniem robót budowlanych tak dalece, iż wiadomym jest, że nie zakończy ich w umówionym terminie (art. 635 KC w zw. z art. 656 KC),

– wadliwego wykonywania robót budowlanych przez wykonawcę pod warunkiem uprzedniego wezwania go w wyznaczonym terminie do zmiany sposobu ich realizacji (art. 636 § 1 KC),

– zawsze aż do zakończenia robót wykonywanych przez wykonawcę  niezależnie od jakichkolwiek okoliczności, pod warunkiem zapłaty wynagrodzenia przysługującego wykonawcy na podstawie zawartej umowy (art. 644 KC).

Inwestor może również odstąpić od umowy wówczas gdy dojdzie do znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego (art. 631 KC).

Z kolei wykonawca może odstąpić od umowy w sytuacji, gdy inwestor nie współdziała z wykonawcą przy realizacji inwestycji. Podstawę wypowiedzenia będzie wówczas stanowił art. 640 KC jeżeli do wykonania dzieła potrzebne jest współdziałanie zamawiającego (jest nim inwestor robót budowlanych), a tego współdziałania brak, przyjmujący zamówienie (wykonawca) może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.

Umowa o roboty budowlane.

Odstąpienie.

Odstąpienie od umowy o roboty budowlane można oprzeć na wyżej wskazanych podstawach regulujących odstąpienie od umowy o dzieło (czy jak czasem potocznie je się określa regulujących wypowiedzenie umowy o dzieło). Aczkolwiek umowa o roboty budowlane można zostać rozwiązana także na innych podstawach, a mianowicie:

– w przypadku zwłoki jednej ze stron w wykonaniu swojego zobowiązania z umowy wzajemnej, po bezskutecznym upływie wyznaczonego jej przez drugą stronę odpowiedniego dodatkowego terminu do wykonania umowy (art. 491 § 1 KC),

– jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana (art. 493 § 1 KC),

– z powodu następczej niemożliwości zrealizowania umowy; prawo odstąpienia przysługuje zarówno w sytuacji, gdy świadczenie wzajemne jednej ze stron stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi ona odpowiedzialność, jak również w sytuacji, gdy niemożliwość świadczenia wynika z okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności (art. 495 § 1 KC).

Na tych podstawach umowa na wykonanie prac budowlanych może zostać zakończona zarówno wówczas gdy oświadczenie takie złoży inwestor, jak i wykonawca.

Wykonawca ma jeszcze jedną dodatkową możliwość odstąpienia od umowy, przewidzianą w art. 649 4  § 1 KC. Przepis ten stanowi, że jeżeli inwestor nie przedłoży wykonawcy, na jego żądanie w terminie nie krótszym niż 45 dni, gwarancji zapłaty, wykonawca uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Tutaj muszę zasygnalizować, że umowa na roboty budowlane z osobą fizyczną w zasadzie niemal zawsze może być rozwiązana w tym trybie ponieważ taki inwestor nie ma możliwości uzyskania gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, gdyż nie ma takiej oferty dla prywatnych inwestorów na rynku. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj.

Wspomnę tylko, że dyskusyjne jest odstąpienie od umowy na roboty budowlane przez inwestora i wykonawcę jedynie w części, aczkolwiek prezentowane są poglądy, że świadczenie wykonawcy w umowie o roboty budowlane jest podzielne, a zatem istnieje możliwość zastosowania art. 491 § 2 KC, przewidującego możliwość odstąpienia zamawiającego od umowy w zakresie pozostałej części niespełnionego świadczenia (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku wydanym w sprawie III CSK 11/06).

Umowa o roboty budowlane może zawierać także zapisy statuujące dla stron umowne prawo odstąpienia. Inwestor oraz wykonawca mogą wówczas zastrzegając prawo odstąpienia od umowy, ustalić skutki prawnej inaczej niż wynika to z przepisów prawa; w szczególności mogą ustalić, że umowa o roboty budowlane rozwiąże się ze skutkiem ex nunc.

Należy pamiętać, że umowa na roboty budowlane to nie umowa wykonania usługi, w związku z czym w przypadku usług opisane regulacje nie mają zastosowania, nie jest tym samym możliwe odstąpienie od umowy usługi.

Reasumując, odstąpienie od umowy o roboty budowlane jest możliwe na różnych podstawach prawnych. Zarówno inwestor, jak i wykonawca mają możliwości w zależności od złożoności stanów faktycznych sięgania do różnorakich instytucji. Powyżej te możliwości Państwu zasygnalizowałam.  Proszę pamiętać przy tej okazji, że już w uchwale z dnia 10.07.2015 r., sygn.akt III CZP 45/15 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że odstąpienie od umowy o roboty budowlane przez wykonawcę, zawartej z podwykonawcą powoduje, że inwestor nie ponosi odpowiedzialności na podstawie art. 6471 § 5 KC.

Konkubinat to trwały, pozamałżeński związek dwojga osób. W polskim systemie prawnym nie podlega on regulacji, w szczególności nie można do konkubinatu stosować przepisów prawa, którego regulują małżeństwo. Tym niemniej, konkubinat to bardzo popularna forma związku, dlatego należy mieć świadomość jakie konsekwencje majątkowe wynikać mogą z tego rodzaju relacji.

Poniżej krótko przybliżę tę problematykę.

Rozliczenia majątkowe pomiędzy konkubentami

Jak wyżej napisałam, nie można przepisów o małżeństwie odnosić do instytucji jaką jest konkubinat. Dotyczy to również zawartych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przepisów dotyczących stosunków majątkowych małżeńskich, w tym rozliczeń następujących po ustaniu wspólności. Tytułem potwierdzenia można zacytować chociażby wyrok Sąd Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 czerwca 2014 r., sygn.akt I ACa 601/13, w którym sąd wyraźnie podkreślił, że „Do rozliczenia konkubinatu nie można stosować ani wprost, ani przez analogię, przepisów z zakresu małżeńskich stosunków majątkowych. W przeciwieństwie bowiem do związku małżeńskiego oraz małżeńskiej wspólności ustawowej, w przypadku konkubinatu z samego faktu wspólnego pożycia stron, prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego, nie wynika domniemanie współwłasności (wspólności) poszczególnych rzeczy.”

Bardzo często jednak konkubenci nabywają wspólnie lub ze środków wspólnych majątek jak np. nieruchomości, samochody, wyposażanie domu itd. W sytuacji rozpadu ich związku pojawia się konieczność dokonania rozliczeń majątkowych z tytułu tych składników majątkowych. Kwestia wzajemnych rozliczeń osób pozostających w nieformalnych związkach nie została wprost uregulowana przez przepisy prawa. W orzecznictwie ukształtowało się natomiast stanowisko o dopuszczalności stosowania przepisów o zniesieniu współwłasności bądź przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wybór właściwej podstawy tych rozliczeń jest w zasadzie uzależniony od okoliczności konkretnej sprawy, a także od przedmiotu rozliczeń. Należy przy tym pamiętać, że roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia czy nienależnego świadczenia, jako mające charakter subsydiarny, mogą być podnoszone tylko przy braku innej podstawy prawnej rozliczeń. Jeśli zatem okoliczności sprawy wskazywałyby na istnienie ważnej umowy czy istnienie współwłasności wówczas stosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu aby rozliczyć konkubinat byłoby wyłączone.

W zależności od sytuacji może znaleźć zastosowanie albo przepis art. 405 kodeksu cywilnego albo w przypadku gdy jeden z konkubentów będzie dokonywał przysporzeń na rzecz drugiego z nich może istnieć potrzeba sięgania do przepisów o zwrocie nienależnego świadczenia (art. 410 kodeksu). Rozliczeniu mogą podlegać nie tylko świadczenia rzeczowe ale też np. nieodpłatna praca jednego z konkubentów na rzecz innego, przykładowo praca przy remoncie jego domu.

Co bardzo istotne, wyżej przedstawione poglądy stosują się nie tylko do konkubinatów heteroseksualnych, ale również do związków osobisto-majątkowych osób tej samej płci (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r., sygn.akt IV CSK 301/07).

Konkubinat a dziedziczenie

W obowiązującym porządku prawnym konkubent nie jest powołany do dziedziczenia po zmarłym partnerze z mocy ustawy. Nie trzeba przekonywać, że w sytuacji pozostawania osób w wieloletnim związku tego rodzaju, bardzo istotną kwestią jest zabezpieczenie partnera po naszej śmierci. Niestety nie można tego uczynić inaczej niż w drodze sporządzenia testamentu. Testament pozwoli konkubentowi odziedziczyć majątek ale – o czym należy pamiętać – nie uchroni żyjącego konkubenta od odpowiedzialności z tytułu zachowku. Testament może zawierać rozporządzenie co do wybranych składników majątku w postaci uczynienia w nim zapisu zwykłego i windykacyjnego. Ten drugi, z uwagi na jego charakter jest zdecydowanie bardziej wskazany.

Tu pojawia się jednak kolejna niekorzystna dla konkubenta kwestia, mianowicie opodatkowanie podatkiem od spadków i darowizn. Ustawa o podatku od spadków i darowizn reguluje m.in. zasady nabywania przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych wykonywanych na tym terytorium tytułem spadkobrania przewidując możliwość, pod pewnymi warunkami, zwolnienia z opodatkowania tym podatkiem określonej grupy najbliższych spadkobiercy osób.  W grupie tej ustawodawca wymienił jedynie małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Z drugiej strony ustawa w zależności od stopnia pokrewieństwa ustanawia trzy grupy podatkowe pod względem kwoty wolnej od opodatkowania. Konkubent należy dopiero do trzeciej grupy podatkowej gdzie  kwota zwolnienia podatkowego wynosi tylko 4902 zł, a stawki podatku są najwyższe i wynoszą od 12 do 20 %.

Darowizna na rzecz konkubenta i jej odwołanie

Często bywa też tak, że konkubenci chcą zabezpieczyć swoje prawa do majątku czynią sobie darowizny. Darowizna od konkubenta podlega opodatkowaniu. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 11 marca 2016 r., sygn.akt II FSK 102/14 wyraźnie wskazał, że konkubent, który dostaje od partnera pieniądze i następnie przeznacza je na inwestycje, np. w nieruchomości, musi zapłacić podatek od spadków i darowizn. Jest to pokłosie tego, że instytucja konkubinatu nie jest uregulowana w polskim prawie, a partnerzy nie zaliczają się do grupy podatników, którzy jako osoby bliskie darczyńcy mogą korzystać ze zwolnienia.

Pozostaje zatem zadać pytanie czy w przypadku rozpadu konkubinatu istnieje możliwość  aby były już konkubent odwołał uczynioną darowiznę. Nie wchodzę w tym miejscu w szczegóły samego odwołania darowizny, albowiem o szczegółach tego możecie Państwo przeczytać w niniejszym wpisie: Odwołanie darowizny. W przypadku rozpadu konkubinatu istnieje możliwość odwołania darowizny ale rażącą niewdzięcznością nie jest samo zakończenie związku nieformalnego poprzez odejście przykładowo do innego, nowego partnera. Samo związanie się z innym partnerem nie oznacza rażącej niewdzięczności wobec poprzedniego, jak zainteresowani często uważają. Jeżeli jednak będziemy mieć w danym przypadku do czynienia z zachowaniem szczególnie nagannym, oczywiście mogą zajść przesłanki do odwołania darowizn przekazanych konkubentowi. O tym jednak będą zawsze przemawiać okoliczności danego przypadku.

Ulga dla samotnie wychowującego dziecko a konkubinat

Nadmienić trzeba, że przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidują ulgę dla osób samotnie wychowujących dzieci. Tutaj jednak  ustawodawca oraz judykatura dostrzegają konkubinat i osobie żyjącej w konkubinacie skorzystania z preferencji podatkowym odmawiają. Tytułem przykładu przywołać można  wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 czerwca 2018 r., sygn.akt II FSK 1642/16, w którym potwierdzono, że matka , która prowadzi gospodarstwo domowe z partnerem, nie może rozliczyć się wspólnie z dzieckiem, nawet w sytuacji gdy konkubent nie jest jego ojcem.

Skoro konkubinat sam przez się nie może być źródłem żadnych praw i obowiązków uregulowanych wyraźnie w przepisach prawa należy odpowiednio wcześniej przemyśleć podejmowane decyzje majątkowego po to aby – w zależności od okoliczności – zabezpieczyć partnera lub samego siebie na wypadek różnych zdarzeń. Bazując jedynie na regulacjach prawnych możemy sprawić, że konkubent, a właściwie jego interesy majątkowe pozostaną niezabezpieczone.

Branża budowlana jest tą, w której  ryzyko występowania różnego rodzaju wypadków jest dość duże, dlatego też ustawodawca uregulował kwestie odpowiedzialności za szkody powstałe na terenie budowy. Artykuł 652 kodeksu cywilnego zawiera regulację,  zgodnie z którą jeżeli wykonawca przejął protokolarnie od inwestora teren budowy, ponosi on aż do chwili oddania obiektu odpowiedzialność na zasadach ogólnych za szkody wynikłe na tym terenie. Niniejszy wpis ma przybliżyć Państwu zasady tejże odpowiedzialności.

Teren budowy

Kodeks cywilny nie zawiera ustawowej definicji terenu budowy pomimo, że art. 652 statuując odpowiedzialność wykonawcy do tegoż pojęcia wprost się odnosi. Postuluje się zatem pomocnicze odwołanie się do definicji ustalonej w przepisach ustawy Prawo budowlane celem skonkretyzowania jego znaczenia, i tak art. 3 pkt 10 tejże ustawy stanowi, że za teren budowy należy uważać przestrzeń, w której prowadzi się roboty budowlane, a także przestrzeń zajmowaną przez urządzenia zaplecza budowy. Warto wiedzieć, że w orzecznictwie administracyjnym wyraźnie podkreślono, iż mimo faktu, że kwestia zaplecza budowy, jako obszaru wchodzącego w skład terenu budowy, uregulowana jest w ustawie Prawo budowlane, to i tak  odpowiedzialność za ewentualne szkody wyrządzone właścicielom nieruchomości sąsiednich przez naruszenie przepisów z zakresu odpowiedniej organizacji zaplecza budowy zasadza się na przepisach prawa cywilnego, a nie prawa administracyjnego (por. wyrok WSA w Warszawie z 23.4.2014 r., wydany w sprawie VII SA/Wa 152/14).

Należy przyjąć, że teren budowy obejmuje nie tylko miejsce rzeczywistego prowadzenia robót ale także obszar nad i pod powierzchnią tego gruntu. W doktrynie podnosi się też, że przepis art. 652 k.c. znajduje również zastosowanie do przekazania wyodrębnionych i oznaczonych części terenu budowy, na których wykonawca prowadzi samodzielnie określone roboty, a nie tylko terenu robót jako całości ( tak np. „P. Drapała [w:] Kodeks cywilny, red. J. Gudowski, t. III, 2013, s. 354).

Protokolarne przekazanie placu budowy wykonawcy

Ustawodawca dla przyjęcia odpowiedzialności wykonawcy za szkody na ternie budowy wyraźnie wymaga formy protokolarnego przekazania, nie precyzując jednakże w żaden sposób jak ma wyglądać rzeczony protokół. Przyjmuje się, że wskazana w art. 652 k.c. forma protokolarna to forma pisemna, zastrzeżona jako forma ad eventum czyli dla wywołania określonych skutków prawnych. Pojęcia protokołu nie należy interpretować dosłownie. Co więcej, protokolarne przejęcie terenu budowy przez kierownika budowy jest jednym z jego podstawowych obowiązków wymienionym w art. 22 Prawa budowlanego. Protokół przejęcia przez kierownika terenu budowy, o którym mowa w tym przepisie, może przybrać albo formę wpisu do dziennika budowy albo formę odrębnego dokumentu – protokołu właśnie. Trzeba zatem w tym miejscu odpowiedzieć na pytanie czy przyjęcie terenu przez kierownika jest przejęciem protokolarnym w rozumieniu art. 652 k.c. Otóż, jeżeli inwestor przeniesie na wykonawcę swój obowiązek zapewnienia objęcia kierownictwa budowy przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane to wówczas przejęcie terenu budowy przez kierownika budowy będzie wiązało się z omawianym przeniesieniem odpowiedzialności za szkody na terenie budowy na wykonawcę.

Reasumując, samo  faktyczne tylko przejęcie terenu budowy nie spowoduje, że art. 652 k.c. znajdzie zastosowanie względem wykonawcy.

Zakres odpowiedzialności wykonawcy

Kwestię zasad odpowiedzialności stron z tytułu nienależytego wykonania lub niewykonania zobowiązań wynikających z umowy o roboty budowlane regulują przepisy Kodeksu cywilnego, w tym art. 652 w związku z odpowiednimi przepisami o odpowiedzialności deliktowej, bardzo często z art. 435 kodeksu cywilnego lub postanowienia umowy. Zwyczajowo bowiem odpowiedzialność wykonawcy jest regulowana dość szczegółowo w umowach o roboty budowlane.

Odpowiedzialność wykonawcy określona w art. 652 k.c. obejmuje zarówno odpowiedzialność wobec osób trzecich, jak i odpowiedzialność wobec stron uczestniczących w procesie budowlanym. Dotyczy ona zarówno szkód na osobie, jak i szkód na mieniu. W nauce prawa wskazuje się, że odesłanie z art. 652 k.c. do zasad ogólnych odpowiedzialności dotyczy również reguł odnoszących się do ustalania zaistnienia, a także wysokości szkody powstałej na terenie budowy, za którą odpowiedzialność ponosi wykonawca. W przypadku szkody na mieniu wyrządzona na terenie  budowy podlega naprawieniu na zasadzie pełnego odszkodowania przewidzianej w art. 361 § 2 k.c.  (tak M. Żółtko, Odpowiedzialność wykonawcy za szkody powstałe na terenie budowy w świetle art. 652 KC, Warszawa 2021).

Jeżeli zaś chodzi o ramy czasowe odpowiedzialności wykonawcy to  okres, w którym wykonawca ponosi przedmiotową odpowiedzialność zależy od czasu realizacji umowy na roboty budowlane. Wykonawca bowiem, w myśl art. 647 k.c., odpowiada za szkody wyrządzone aż do dnia oddania przewidzianego w tej umowie obiektu.

Ponieważ zakres odpowiedzialności wykonawcy został określony przez ustawodawcę w treści art. 652 kodeksu cywilnego bardzo ogólnie, mam nadzieję, że udało mi się nieco przybliżyć Państwu tę problematykę.