Osoba prowadząca działalność gospodarczą, podobnie jak chociażby pracownik, w przypadku choroby, o ile oczywiście podlega ubezpieczeniu chorobowemu ma prawo do zasiłku chorobowego. Trzeba pamiętać, że ubezpieczenie chorobowe jest bowiem w przypadku przedsiębiorcy dobrowolne.
Wielu małych przedsiębiorców z uwagi na charakter działalności i brak zatrudnionych w firmie pracowników, w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego i pobierania z tego tytułu zasiłku chorobowego, musi dokonywać określonych czynności dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa typu wystawienie faktury czy złożenie deklaracji do ZUS lub urzędu skarbowego. Z praktyki wiadomo mi, że niemal zawsze Zakład Ubezpieczeń Społecznych uznaje dokonanie takich czynności za przejaw prowadzenia działalności gospodarczej służący następnie za podstawę odmowy wypłaty zasiłku chorobowego. W większości przypadków decyzje takie są jednak niesłuszne i zaskarżenie ich do sądu prowadzi do ich wyeliminowania z obrotu prawnego.
Poniżej przybliżę nieco tą tematykę.
Zgodnie z art. 17 ust 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Z przepisu tego wynikają dwie odrębne przesłanki, które powodują utratę prawa do zasiłku chorobowego. Pierwsza przesłanka to wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, a druga to wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia. Ogniskując zainteresowanie wokół pierwszej z nich trzeba podkreślić, że za wykonywanie pracy zarobkowej należy rozumieć wykonywanie wszelkich czynności zmierzających do uzyskania wynagrodzenia lub dochodu, w tym także prowadzenie działalności gospodarczej (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 maja 1996 r., sygn.akt III AUr 388/96). Trzeba jednak pamiętać, że prowadzenie działalności to pojęcie dość szerokie bo przedsiębiorcy często są też pracodawcami zatrudniającymi pracowników i wówczas mogą wykonywać zasadniczo dwa rodzaje czynności, tj. świadczyć pracę wynikającą z rodzaju działalności czyli świadczyć usługi księgowe, prawnicze, wykonywać zlecone prace krawieckie, budowlane czy jakiekolwiek inne, a po drugie muszą wykonywać wiele czynności formalnych z tym związanych na przykład wypłacać wynagrodzenie, płacić składki na ubezpieczenie społeczne, podpisywać określone dokumenty itd. Z tego też względu, choć wprost nie wynika to z przytoczonego przepisu, w orzecznictwie sądowym podkreśla się, że nie każdy przejaw aktywności przedsiębiorcy stanowi o naruszeniu art. 17 ust 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przykładowo jeżeli aktywność taka ogranicza się do wykonywania sporadycznych czynności zarządzających, samo podpisanie faktur przygotowanych przez zatrudnionych pracowników, nie przesądza o prowadzeniu działalności zarobkowej w rozumieniu powołanego wyżej przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., sygn.akt II UK 186/11). Choć odnotować można też i takie poglądy, że podpisywanie przez prowadzącego pozarolniczą działalność rachunków to nie tylko złożenie samego podpisu, ale także proces myślowy, który obejmuje koncepcyjną analizę treści sygnowanych dokumentów pozostających w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością, a zatem jeżeli na zasiłku chorobowym przedsiębiorca wystawia co miesięcznie kilka rachunków kontynuowanie tej działalności w takim samym (nieumniejszonym) zakresie w okresie korzystania z zasiłku chorobowego narusza komentowany przepis, aczkolwiek co istotne – dotyczyło to przedsiębiorcy świadczącego usługi najmu, a więc takiego, dla którego wystawianie faktur to zdecydowania część aktywności jaką podejmuje w ramach swojej działalności.
Co więcej, przyjmuje się też, że sporadyczna i wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. Trzeba jednak pamiętać, że wykonywanie takich czynności musi mieć charakter wyjątkowy i nie może polegać na wykonywaniu takich czynności jakie przedsiębiorca wykonuje na co dzień, nie będąc na zasiłku chorobowym czyli co do zasady, krawcowa nie powinna wykonywać usług szycia dla swoich klientów. Natomiast czynności poza podstawową działalnością, zwłaszcza te których obowiązek wykonania ciąży na przedsiębiorcy jako na pracodawcy albo jako na podatniku nie powinny być kwalifikowane jako wykonywanie pracy. Taką też linię orzeczniczą prezentuje większość sądów choć zdarzają się także przejawy bardziej rygorystycznego podejścia jak chociażby to wynikające z treści wyroku Sąd Najwyższego z dnia z dnia 5 czerwca 2008 r., wydanego w sprawie III UK 11/08 gdzie uznano, że zawarcie przez przedsiębiorcę w okresie pobierania zasiłku chorobowego umowy o pracę z nowym pracownikiem w ramach prac interwencyjnych powoduje utratę prawa do tego zasiłku na podstawie art. 17 ust. 1 powołanej wyżej ustawy. Skład sędziowski uznał bowiem, że choć jest to zachowanie incydentalne to jednak wykracza ono poza to, co jest konieczne do „zachowania” działalności gospodarczej.
Przykłady, takich czasem z pozoru przeciwstawnych poglądów sądów można mnożyć, aczkolwiek każdy przypadek jest inny, uwarunkowany innymi okolicznościami i dotyczącymi różnego rodzaju działalności gospodarczej, stopnia jej zorganizowania, charakteru itd. Sugerowałabym wszystkim przedsiębiorcom, którym grozi utrata zasiłku chorobowego z powodu wykonania czynności czy zespołu czynności w trakcie przebywania na zwolnieniu aby skoncentrowali swoją uwagę w sądzie na właściwie prowadzonym postępowaniu dowodowym bo od ustaleń faktycznych sądu zależy jak później oceni daną sytuację.
Podsumowując to zagadnienie można sformułować pewną ogólną regułę, iż przedsiębiorca w trakcie zwolnienia lekarskiego i pobierania z tego tytułu zasiłku nie może prowadzić działalności gospodarczej tj. co do zasady nie może świadczyć usług ale nie będzie prowadzić do utraty prawa do zasiłku aktywność niepołączona z osobistym świadczeniem pracy, w szczególności np. jeżeli osoba prowadząca jest równocześnie pracodawcą i wyłącznie w zakresie jej obowiązków leży nadzór nad działalnością prowadzonej firmy.
