W przeszłości dość popularną formą gromadzenia środków na późniejszy zakup mieszkania było korzystanie z książeczki mieszkaniowej.
Na książeczkach tych gromadzone były przez lata wkłady pieniężne. Wykorzystanie takiego wkładu na udział w budownictwie mieszkaniowym w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych właściciela książeczki wiązało się z przyznaniem z tego tytułu dodatkowych środków w postaci premii gwarancyjnej.
Mając na uwadze powyższe, często w praktyce można spotkać w postępowaniach działowych roszczenia jednego z małżonków dotyczące rozliczenia środków pochodzących z likwidacji książeczki mieszkaniowej.
Ukształtowany jest w orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym zarówno premia gwarancyjna, jak i inne należności związane z wkładem na książeczce mieszkaniowej, a powstałe w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, stanowią składnik majątku wspólnego, jako prawo nabyte w czasie trwania wspólności. Jest to wynik ogólnej reguły prawa rodzinnego i opiekuńczego stanowiącej, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).
Majątkiem wspólnym będą zatem wpłaty dokonane na książeczkę mieszkaniową założoną przez jednego małżonka po zawarciu związku małżeńskiego, odsetki za okres po zawarciu małżeństwa i premia gwarancyjna należna posiadaczowi książeczki mieszkaniowej w związku z jej likwidacją.
Majątkiem osobistym będą z kolei wpłaty uiszczone przed datą wstąpienia w związek małżeński.
Wyjaśnić szerzej należy, że w odniesieniu do premii gwarancyjnej przyjmowany jest pogląd, że jest to typowy pożytek prawa. Przy takim zaś charakterze premii gwarancyjnej, dla rozstrzygnięcia do jakiego majątku wchodzi wypłacona premia decydujące znacznie ma chwila realizacji prawa do premii. Jeżeli więc prawo do premii gwarancyjnej jest realizowane w okresie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, to nawet jeśli wkład na książeczce mieszkaniowej został zgromadzony wyłącznie przez jednego z małżonków przed zawarciem małżeństwa, to uzyskana premia jako dochód z majątku osobistego tego małżonka z mocy art. 31 § 2 pkt 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków (tak np. postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 17 marca 2010 r., sygn.akt II Ca 160/10). Zgodnie z przepisem tym do majątku wspólnego należą dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków.
Podobne założenie przyjmuje się w zakresie odsetek od wkładów na książeczkach mieszkaniowych, również uznając je za dochód w rozumieniu wyżej powołanego przepisu.
Z drugiej zaś strony Sąd Najwyższy w postanowieniu z 5 października 2000 r., wydanym w sprawie o sygn.akt II CKN 611/99 uznał, że w sytuacji, w której małżonek wypłacił środki z książeczki mieszkaniowej założonej przed zawarciem małżeństwa, to premia gwarancyjna przypada obojgu małżonkom, jednakże – proporcjonalnie do wkładu zgromadzonego przed zawarciem małżeństwa i po zawarciu małżeństwa. Współmałżonek uprawniony jest, więc wyłącznie do otrzymania premii gwarancyjnej pochodzącej ze środków wpłaconych na książeczkę po zawarciu małżeństwa.
