Niezaprzeczalnie wśród przepisów kodeksu spółek handlowych dotyczących spółki akcyjnej nie ma odpowiednika art. 299, który to przepis reguluje wprost odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za długi tej spółki. Nie oznacza to jednakże automatycznie, że członek zarządu spółki akcyjnej nie odpowiada w żaden sposób w związku z tym, że spółka akcyjna nie reguluje swoich zobowiązań wobec kontrahentów. Odpowiedzialność taka może bowiem mieć miejsce.
Poniżej omówione zostaną przypadki kiedy członek zarządu odpowiada za nieuregulowane przez spółkę akcyjną zobowiązania.
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe
Przede wszystkim członek zarządu spółki akcyjnej, identycznie jak członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, odpowiada za zaległości podatkowe spółki, których termin płatności upłynął w czasie gdy pełnił on funkcję w zarządzie, jeżeli egzekucja z majątku spółki akcyjnej okaże się bezskuteczna. Odpowiedzialność kilku członków zarządu jest solidarna i obejmuje cały ich majątek.
Art. 116 Ordynacji podatkowej pozwala się uwolnić członkowi zarządu spółki akcyjnej od tej odpowiedzialności jeżeli wykaże on, że:
– we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym czasie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne w rozumieniu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz. U. z 2019 r. poz. 243 i 326) albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, albo
– niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy; albo
– wskaże mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Pamiętać przy tym trzeba, że odpowiedzialność członka zarządu za zaległości podatkowe spółki nie może mieć miejsca wówczas jeśli przesłanki do złożenia wniosku o upadłość zaistniały, gdy nie miał on już wpływu na podjęcie kroków zmierzających do ogłoszenia upadłości spółki (tak wyrok NSA z dnia 20 listopada 2003 r., sygn.akt III SA 110/02).
Podobnie kształtuje się odpowiedzialność członków zarządu spółki akcyjnej za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (patrz art. 116 § 1 ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Odpowiedzialność w przypadku niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki
Członek zarządu spółki akcyjnej na mocy art. 21 ust 3 ustawy Prawo upadłościowe, odpowiada za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, chyba że nie ponosi winy. Odpowiedzialność przewidziana powołanym przepisem jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, przesłankami jej wystąpienia są zatem szkoda, wina odpowiedzialnych osób oraz związek przyczynowy pomiędzy ich zachowaniem, polegającym na niewykonaniu obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przewidzianym terminie, a powstałą szkodą. Należy wyjaśnić, że domniemywa się, iż szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.
Zważywszy, że wniosek o ogłoszenie upadłości składa się wówczas gdy spółka akcyjna staje się niewypłacalna, w pewnym uproszczeniu można by stwierdzić, iż – podobnie jak odpowiedzialność z art. 299 kodeksu spółek handlowych – odpowiedzialność oparta na tej podstawie jest odpowiedzialnością za niezaspokojone zobowiązania spółki. Nie jest tak jednak do końca bo po pierwsze sam fakt wykazania bezskuteczności egzekucji nie jest jeszcze przesłanką odpowiedzialności członka zarządu, a ponadto szkodą nie jest tu wyłącznie brak zapłaty przez spółkę określonego zobowiązania. Bardzo precyzyjnie kwestię tą wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 13 sierpnia 2018 r. , sygn.akt I Aga 207/18 podkreślając, iż „celem wykazania szkody wierzyciel musi udowodnić, że w wyniku zaniechania zgłoszenia wniosku zmniejszył się majątek masy upadłości i wskutek tego w podziale funduszów masy nie otrzyma nic albo otrzyma mniej, niżby na niego przypadało, gdyby wniosek zgłoszono we właściwym czasie. Szkoda może wynikać również stąd, że wprawdzie majątek masy nie uległ zmniejszeniu, ale mniejsze zaspokojenie wierzyciela lub jego brak wynika z takich przyczyn, jak zwiększenie się ogólnej sumy wierzytelności zaspokajanych w upadłości albo ustanowienie zabezpieczeń na składnikach majątku dłużnika. Pomiędzy zdarzeniem wyrządzającym szkodę a szkodą, jak wyżej zaznaczono, musi też zachodzić normatywny związek przyczynowy”.
Ciężar dowodu spoczywa w tym przypadku na wierzycielu.
Odpowiedzialność cywilna za szkodę wyrządzoną wskutek braku zapłaty
Ustawodawca postanowił w art. 490 kodeksu spółek handlowych, iż m.in. osoby trzecie takiej jak wierzyciele spółki mają prawo dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Przez pojęcie zasad ogólnych rozumie się co do zasady odpowiedzialność cywilną ex contractu (art. 471 kodeksu cywilnego) i ex delicto (art. 415 kodeksu cywilnego). Tym samym brak należytej staranności członka zarządu spółki akcyjnej w zarządzaniu tą spółką prowadzący np. do nieuzyskania przez dostawcę spółki należności za sprzedany towar czy jakieś wykonane usługi może stanowić podstawę do przypisania mu odpowiedzialności za tenże skutek. Oczywiście udowodnienie zasadności powództwa przeciwko członkowi zarządu spółki akcyjnej jest niewspółmiernie trudniejsze niż skorzystanie przez wierzyciela z dobrodziejstwa art. 299 kodeksu spółek handlowych w odniesieniu do zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, aczkolwiek nie jest to niemożliwe i warto o istnieniu takiego rozwiązania pamiętać.
Ponieważ przepisy tytułu III działu II rozdziału 8 kodeksu spółek handlowych regulujące odpowiedzialność cywilnoprawną zarządu spółki akcyjnej (art. 479-490) nie zawierają odpowiednika art. 299 i nie ma podstaw do jego stosowania do odpowiedzialności członka zarządu spółki akcyjnej nawet per analogiam, dlatego też możliwości sięgnięcia do majątku prywatnego członka zarządu spółki akcyjnej należy poszukiwać gdzie indziej, m.in. wśród norm powołanych wyżej.
