Z dniem 9 lipca 2018 roku, w sposób dość istotny, zmieniły się przepisy regulujące terminy przedawnienia roszczeń oraz zasad uwzględniania przez sąd upływu terminu przedawnienia. z tym dniem weszła bowiem w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta zmienia przede wszystkim brzmienie art. 118 kodeksu cywilnego stanowiąc, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Zaakcentować wypada, że do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy termin przedawnienia wynosił 10 lat zamiast obecnych 6 lat. Podobnie, do 6 lat został skrócony termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych wyrokiem sądu powszechnego, sądu polubownego, ugodą sądową, ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd.
Ewidentnie zatem zmiana jest korzystna dla dłużników i niekorzystna dla większości wierzycieli, którzy będą mogli dochodzić swoich roszczeń w okresie o 4 lata krótszym niż dotychczas. W przypadku przedsiębiorców termin dochodzenia roszczeń pozostaje bez zmian i wciąż wynosi 3 lata.
W ustawie nowelizującej, ustawodawca zamieścił przepis przejściowy regulujący stosunek nowych i skróconych terminów przedawniania do stosunków prawnych, gdzie terminy te zaczęły biec przed wejściem w życie nowych regulacji. I tak, co do zasady do tych roszczeń, które powstały i nie przedawniły się do dnia wejścia w życie ustawy tj. do dnia 9 lipca 2018 r. stosuje się nowe przepisy, z tym że jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo z dniem wejścia nowych przepisów tj. z dniem 9 lipca. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego (starego) terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Natomiast do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem 9 lipca 2018 r. w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, stosuje się przepisy kodeksu cywilnego w brzmieniu sprzed nowelizacji.
Co istotne, dotychczas termin przedawnienia kończył się równo z jego upływem tj. gdy wynosił lat 10 i rozpoczął bieg 1 lutego 2000 r. upływał 1 lutego 2010 r. Obecna regulacja wprowadza wyłom od tej zasady przewidując, że termin przedawnienia upływa z końcem roku kalendarzowego, a więc z dniem 31 grudnia danego roku. Nie dotyczy to jednakże terminów krótszych niż 2 lata, a więc np. roszczenia najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz (termin ten wynosi 1 rok od dnia zwrotu rzeczy), roszczeń z umowy przedwstępnej (przedawniają się one z upływem roku, od dnia, w którym umowa miała zostać zawarta), roszczenia biorącego pożyczkę o wydanie przedmiotu pożyczki (ono przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od chwili, gdy przedmiot miał być wydany) itd. Te terminy nadal upływać będą z dniem, który nazwą odpowiadać będzie początkowemu dniowi terminu czyli np. jeżeli roczny termin przedawnienia zaczął bieg w dniu 24 czerwca 2018 roku upłynie z dniem 24 czerwca 2019 r., zaś już zapoczątkowany w tej dacie 3 letni termin przedawnienia upłynie w dniu 31 grudnia 2021 roku.
Nowe przepisy szczególnie chronią konsumentów, ustawodawca dodał bowiem nową regulację, w myśl której po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Jest to zatem całkowity wyłom od dotychczasowej zasady, że dłużnik mógł spowodować oddalenie wytoczonego mu powództwa o zapłatę przedawnionej wierzytelności jedynie poprzez zarzut podniesiony w trakcie postępowania. Obecnie sąd orzekający będzie uwzględniał przedawnienie niezależnie od tego czy konsument podniesie zarzut przedawnienia czy też nie.
Aczkolwiek ustawodawca wprowadził też jeden wyjątek, stypizowany w art. 117 1 kodeksu cywilnego przewidując, że w wyjątkowych przypadkach – bliżej niesprecyzowanych – sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Korzystając z tego uprawnienia sąd powinien rozważyć w szczególności:
1) długość terminu przedawnienia;
2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.
Podnieść należy, że względy słuszności są pojęciem nieostrym ale jednocześnie dość pojemnym, co pozwoli sądowi na indywidualną ocenę każdego przypadku m.in. pod kątem w/w wytycznych. Co do zasady pod pojęciem tym rozumieć należy jednak sytuacje, w których uwzględnienie przedawnienia pozostawałaby w sprzeczności z obowiązującym w społeczeństwie systemem wartości i mogłaby być ocenione jako nieetyczne, niesprawiedliwe w wymiarze obiektywnym (por np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 maja 2017 r., sygn.akt i ACa 178/17).
Przepis przejściowy stanowi przy tym, że roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie, po nowelizacji.
Podsumowując zakres nowelizacji wskazać należy, że zmieniają się:
– termin dochodzenia roszczeń innych niż świadczenia okresowe i roszczenia z tytułu działalności gospodarczej,
– termin przedawnienia roszczeń stwierdzonych wyrokiem sądu powszechnego, sądu polubownego, ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd,
– moment zakończenia biegu terminu przedawnienia wynoszącego minimum 2 lata,
– uwzględnienie w postępowaniu sądowym terminu przedawnienia roszczeń przeciwko konsumentom.
Bez zmian pozostają:
– 3 letni termin dochodzenia roszczeń okresowych i roszczeń przedsiębiorców,
– moment zakończenia biegu terminu przedawnienia krótszego niż 2 lata,
– uwzględnienie w postępowaniu sądowym terminu przedawnienia roszczeń przeciwko podmiotom nie będącym konsumentami,
– zasady zawieszania i przerywania biegu terminu przedawnienia,
– terminy przedawnienia roszczeń przysługujących konsumentom, które stały się wymagalne przed dniem 9 lipca 2018 r.
Na koniec warto też odnotować, że wspomniana nowelizacja zakazuje wierzycielom umieszczania w biurach informacji gospodarczej typu KRD czy ERIP informacji o zadłużeniu jeżeli upłynęło 6 lat od dnia wymagalności zobowiązania, a w przypadku roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd nie upłynęło 6 lat od dnia stwierdzenia roszczenia, zaś po stronie biur kreuje obowiązek usunięcia informacji po upływie lat 6 od dnia wymagalności/stwierdzenia roszczenia.
